texnologik vositalarni tayyorlash jarayoni boshlanadi. Bu jarayonning eng ish hajmli
qismi dastgoh moslamalarini tayyorlashdan iboratdir.
Fan va texnika tez rivojlanishi eng mukammal, yuqori unumdorlikda yangi
maxsulotlarni ishlab chiqarishni taqazo qiladi. Unda foydalanilayotgan
moslamalarni ko‘pchiligi ishga yaroqsiz bo‘lib qoladi va yangi mashinalarni ishlab
chiqish uchun yangi texnologik vositalarni yaratishga to‘g‘ri keladi.
Bunda ishlab chiqarishni tayyorlash va to‘la ishga tushirishni davrini
cho‘zilib ketish natijasida mashina o‘z yangiligini yo‘qotishi mumkin.
Shuningdek ish unumdorligini oshirish va tannarxni kamaytirishga intilish,
jihozlarni ta’minlanganligini yaxshilashni talab qiladi, ya’ni turli xil moslamalarni
ko‘proq qo‘llashga majbur qiladi.
Bularni xammasi barcha texnologik
vosita va maxsus moslamalar
tayyorlashni tezlashtirish va arzonlashtirish yo‘llarini izlashga olib keladi, bunda
ikkita yo‘l mavjud:
- detallarni va moslama qismlarni me’yorlashtirish;
- moslamani unifikatsiyalash.
Birinchi yo‘lni mazmuni ko‘p moslamalarda o‘zgarishlarsiz foydalanishi
mumkin bo‘lgan umumiy detallar va qismlarni yaratishdan iborat.
Me’yorlashtirishga quyidagilar kiritilishi mumkin:
- tashqi gabarit va birikuvchi o‘lchamlar;
- konstruktiv elementlar (rezba, qotiruvchi detallar, shtiftlar, shponkali birikmalar va
xokazolar);
- moslama detallari (o‘rnatish elementlari, qisuvchi qurilma detallari, moslama
korpuslari, yordamchi qurilma detallari);
-va
nixoyat eng mukammallashgani, moslamani butun bir qismlarini
me’yorlashtirishdan iboratdir. Bunga pnevmotsilindrlar, pnevmokameralar,
bo‘luvchi va burovchi mexanizmlar, fiksatorlar, turtkichlar va boshqalar kiradi.
Me’yorlashtirishni
afzalligi
quyidagilardan iborat:
- detallar nomenklaturasi va konstruktorlik ish hajmi kamayadi;
-me’yorlashgan detallarni tayyorlash texnologik jarayonini mexanizatsiyalash va
avtomatlashtirish imkonini beruvchi yirik partiyalab ishlab chiqarishda amalga
oshirish mumkin.
-me’yorlashgan detal va qismlar ishlatilgan moslamalardan yechib olinishi va
saqlashga topshirilishi va ulardan yangi moslamalarni yig‘ishda
foydalanish
mumkin.
Xozirgi vaqtda maxsus moslamalarni konstruktsiyalashda me’yoriy detallarni
ishlatish 70% gacha yetadi.
Ikkinchi yo‘l – moslamalarni unifikatsiyalash- bunda, universallashtirilgan
moslamalar o‘z elementlarini tez va ko‘p marta qayta o‘zgartirib yig‘ish mumkin
buning evaziga moslamani turli detallar va operatsiyalar uchun ishlatish mumkin
bo‘ladi. Bu texnologik vositalarni tayyorlash muddatini keskin qisqartirish natijsida
seriyalab va donalab ishlab chiqarishda, ishlov berishning unumdorligini sezilarli
darajada oshirishga sabab bo‘ladi.
Universal moslamalarning ikki tizimi mavjud:
-Universal-yig‘iluvchi moslamalar (UYM);
-Universal-sozlanuvchi moslamalar (USM).
Universal yig‘iluvchi moslama tizimi me’yorlashgan
elementar detallar
majmuasini yaratish va ular yordamida turli moslamalarni shakllantirish
mumkinligini nazarda to‘tadi.
UYM elementar detallari vazifasini: “T” shaklidagi o‘zaro kesuvchan ariqchalar
bilan ta’minlangan plitalar va rejashaybalar; tagliklar; prizmalar; vtulkalar;
burchakliklar; rejakalar va boshqalar bajaradi (18.15 -rasm).
18.15 –rasm.
YMning elеmеntar dеtallari.
Shakllantirish sxemasini yaratish uchun moslama yig‘ishni bir nechta varianti
amalga oshiriladi. Keyin eng yaxshi shakllantirish bir nechta xolatlarda fotosuratga
olinadi, fotosuratga foydalaniladigan detallar jamlanmasi nomeri va yig‘ish bo‘yicha
qisqacha ko‘rsatma ilova qilinadi.
UYM ni abzalligi quyidagilardan iborat:
-hisobda umuman chizma ishlarini yo‘qligi;
-moslama detallarini tayyorlashga xojat yo‘qligi:
Ayrim xollardagina maxsus
detallarni tayyorlashga to‘g‘ri keladi, lekin ularni soni odatda 1% dan oshmaydi;
-moslamani tayyorlash (yig‘ish) vaqti ko‘p marta qisqaradi;
-moslamani tayyorlash oddiy va arzon bo‘lganligi uchun ulardan mayda ishlab
chiqarish sharoitlarida ham foydalanish imkoniyati ochiladi.
UYMlarni kamchiligi - unda ko‘p sonli ulanish choklari hisobiga bikrligini
kamligidir;
Universal-sozlanuvchi moslamalar tizimi
moslamani alohida qismlari
agregatlashtirishga yoki ayrim elementlari sozlashga asoslangan.
Mayda detallarga ishlov berishda almashuvchan kassetalardan foydalaniladi.
har bir kassetaga ma’lum turli o‘lchamdagi detallar o‘rnatiladi.
Moslamani qayta sozlash tegishli kassetalarni almashtirishga kiritiladi.
O‘rnatuvchi va qisuvchi elementlarni almashtirishda moslamani dastgohdan
yechmasdan tez qayta sozlashni amalga oshirish mumkin.
Plita
Burchaklik
Masalan, turli tayyorlamalarni maxkamlash uchun mashinali tisklarni
qisqichlarini, patronlarni qulochlarini almashtirish yo‘llari bilan qayta sozlash
mumkin bo‘ladi.
Nazorat savollari:
1. Moslamalarning vazifasi
2. Moslamalarning
asosiy elementlari
3. O‘rnatish elementlari
4. Siquvchi mexanizmlar
5. Yo‘naltiruvchi elementlar
6. Moslamalarni loyihalash asoslari.
7. Moslama qo‘llashning asosiy afzalliklari.
8. Dastgoh moslamalarining turlari.
9. Qisuvchi kuchni hisoblash asoslari.
10. Moslama korpusiga qo‘yiladigan talablar.
11. Moslamani meyorlashtirish afzalliklari.
12. Moslamalarni unifikatsiyalash asoslari.
