|
Davriy sistemaning IV b-guruh elementlari va uning birikmalari sanoatdagi ahamiyati Reja
|
| bet | 11/15 | | Sana | 09.12.2022 | | Hajmi | 210.27 Kb. | | #33881 |
Bog'liq Davriy sistemaning LV b guruh elementlari 1 ON SBHA 2, Byudjet tashkilotlari balansining umumiy tuzilishi va tarkibi-www.kompy.infoXossalari. Xrom gruppachasi elementlari qattiq yuqori temperaturada suyuqlanadigan metallardir. Bu elementlarning kimyoviy aktivligi Cr - Mo - W qatorida chapdan o’ngga tomon kamayib boradi. Masalan: xrom suyuqlantirilgan HCI va H2SO4 dan vodorodni siqib chiqara oladi. Volfram esa faqatgina qaynoq ftorid va nitrat kislota aralashmasida eriydi:
2Cr +6HCI 2CrCI3 +3H2
W+8HF+2HNO3 H2[WF8]+2NO+4H2O
Xlor konsentrlangan HNO3 va H2SO4 kislotada passivlashadi. Kukun holatda xrom, molibden va volfram oksidlovchilar ishtirokida suyuqlantirilgan ishqorlar bilan reaksiyaga kirishadi:
Cr+3NaNO3 +2NaOH Na2CrO4 +3NaNO2 +H2O
Odatdagi sharoitda bu gruppacha elementlari passiv bo’lib, faqat ftor bilan reaksiyaga kirishadi. Qizdirilganda ko’pgina metallmaslar bilan birikadi.
Birikmalari. Xromning, asosan CrO, Cr(OH)2 CrS, CrCI2 tarkibli ikki valentli birikmalari ma’lum. Lekin bu moddalar beqaror, kislorod ta’sirida tezda oksidlanadi:
4CrCI2+O2+4HCI 4CrCI3 +2H2O
Ikki valentli Cr(OH)2 asosli xossaga ega bo’lib, suvni ham qaytaradi, nam havoda oksidlanadi, faqat kislotalar bilan reaksiyaga kirishadi:
2Cr(OH)2 + 2H2O — » 2Cr(OH)3 + H2
4Cr(OH)2 +2H2O +O2=4 Cr(OH)3
Cr(OH)2 + 2HCI + 4H2O — > [Cr(H2O)6]CI2
Ikki valentli xromning galogenli birikmalari ammiakda erib ammiakat kompleks birikmalar xrsil kiladi:
CrCI2 + 6NH3 [Cr(NH3)6]CI2
Xromning valentligi uchga tent bo’lgan birikmalari barqaror moddalardir. Cr(III) nint kompleks birikmalarida ichki sferaning almashinish reaksiyasi juda shiddatli kuzatiladi.
Xrom (III)-oksid-Cr2O3 yashil rangli, yuq.ori temperaturada suyuqlanadigan kukun, struktura tuzilishi korundnikiga uxshash. Xrom (III)- oksid xrom metalini qizdirib, kislorod ta’sir ettirish natijasida hosil bo’ladi:
2Cr + 3O2 Cr2O3
(NH4)2Cr2O7 N2+ Cr2O3 + 4H2O
Xrom (III) tuzlariga ishqor ta’sir ettirib, hosil bo’lgan chukmani q.izdirish orqali ham Cr2O3 hosil qilish mumkin. YUqori temperaturada Cr2O3 inert, lekin odatdagi sharoitda amfoter xossaga ega. SHuning uchun kislota va ishqrrlar bilan reaksiyaga kirishadi:
Cr2O3 +6 HCI+3H2O 2 [Cr(H2O)6]CI3
Cr2O3+2NaOH 2NaCrO2+H2O
Xrom (III) tuzlari eritmasiga ishkrr ta’sir ettirib, xrom (III)-gidroksidini chuktirish mumkin. Cr(OH)3-amfoter xossaga ega, kislota va ishqorlar bilan reaksiyaga kirishadi:
Cr2O3 +3 HCI CrCI3+3H2O
Cr2O3+NaOH NaCrO2+2H2O
Bu reaksiyalarni quyidagi umumiy tenglamalar bilan ifodalash mumkin: [Cr(H2O)6]+3 Cr(OH)3 [Cr(OH)6]-3
Xrom (III) tuzlari rangli moddalar bo’lib, eritmalardan kristallgidratlar xolida ajralib chikadi, bularga CrCI3 • 6H2O, K2Cr2(SO4)4 • 24H2O, (NH4)2 Cr2 (SO4)3 misol bula oladi.
Xrom (III)- sulfid Cr2S3^xossalari jixdtidan alyuminiy sulfidga uxshaydi. Xrom (III)- sulfidin suvli eritmada chuktirib xrsil k.ilish mumkin emas, chunki u osongina Cr(OH)3 va H2S xosil qilib gidrolizga uchraydi.
Xromning (III) valentli tuzlari amin, atsido - va akvakompleks birikmalar xosil qiladi. Bu birikmalar eritmada ham, kristall holatda ham barqdror moddalardir. Akvakompleks birikmalarda ichki sferadagi suv molekulalarining joylanishiga qarab ularning rangi o’zgarib boradi:
[Cr(H20)]CI3 ↔ [Cr(H20)5CI2 - H2O [Cr(H2O)4CI2]CI – 2H20
ko’kish binafsha och yashil tuq yashil
Xrom (III) ammiakat kompleks birikmalari qattiq xolatda barq.aror, suvli eritmalarda esa sekin-asta parchalanadi:
[Cr(NH3)6]CI3 + 2H2O↔ Cr(OH)3 + 2NH4CI + 2NH3
Xrom (III) ning juda kup anion kompleks birikmalari ma’lum bo’lib, ular xromitlar deb ataladi. Xromit kompleks birikmalar, asosan quyidagi usullar bilan hosil qilinadi:
2KOH+Cr(OH)3 →K2 [Cr(OH)6]
3KCI + CrCI3 →K3[CrCI6]
2H2S04 + Cr(S04)3→2H3[Cr(SO4)3]
Molibden (III) va volfram (III) - birikmalari beqaror moddalardir.
Xrom ( VI) - oksid CrO3 - tuq qizil tusli kristall modda, suvda erib faqat eritmalardagina mavjud bo’ladigan xromat va bixromat kislotalar hosil qiladi:
CrO3 + H2O→H2CrO4
CrO3 + H2O→ H2Cr2O7
CrO3 -yuqori temperaturada beqaror, kislorod ajratib Cr2O3 ga aylanadi, organik birikmalarni oksidlaydi, spirtlar bilan xromat kislotaning efirlarini xosil qiladi. Bu moddalar kuchli portlovchilardir.
Xromat va bioxromat kislotalar hosil qilgan tuzlari barqaror moddalar bo’lib, xromatlar va bioxromatlar deb ataladi.
Xrom (VI) birikmalari kuchli oksidlovchilar bulib, qaytarilganda uch valentli xrom birikmalariga aylanadi:
K2Cr2O7+2KNO2+4H2S04 —> Cr2(SO4)3+2KNO3+K2SO4+4H2O
Xromatlar neytral va ishqoriy muhitda barqaror bo’lib, kislotali muhitda bixromatlarga aylanadi:
2K2Cr2O7 +4H2S04→ K2Cr2O7 + K2SO4 + H2O
Bixromatlar ishqoriy muhitda yoki ishqoriy metallarning karbonatlari ta’sirida xromatlarga aylanadi:
Na2Cr2O7 + Na2SO3 — > 2Na2CrO4 + SO2
Ishqoriy metallarning xromat va bioxromatlari suvda yaxshi eriydigan kristall moddalardir. Lekin og’ir metallarning xromatlari va bixromatlari suvda yomon eriydigan moddalar bo’lgani uchun ular almashinish reaksiyasi orqali hosil qilinadi:
Pb(NO3) + K2Cr2O7 →Pb Cr2O7 + 2KNO3
Agar bixromatlarga yoki xrom (VI)- oksidiga gaz holdagi vodorod xlorid yuborilsa, xromil xlorid hosil bo’ladi:
K2Cr2O7 + 6HCI →2CrO2CI2 + 2KCI+2H2O
CrO3 + 2HCI→ CrO2CI2 + H2O
Xromil xlorid xavoda o’z-o’zidan tutaydigan, tuq.-qizil rangli suyuqlik, suv ta’sirida oson gidrolizlanadi. Uni konsentrlangan sulfat kislota ishtirokida bixromatlarga ishqoriy metallar xloridlarini ta’sir ettirib ham olish mumkin:
K2Cr2O7 + 4KC1 + 2H2SO4 → 2 CrO2CI2 + H2O
Molibden ( VI)- oksid, Mo03, oq-sarg’ish tusli modda bulib, uzining xossalari jixatidan CrO3 dan farq qiladi. Volfram (VI) oksid-WO3 sariq tusli kristall modda, suvda erimaydi. SHuning uchun ularning oksidlarini ishqorlarda eritib molibden va volfram tuzlari xosil qilinadi:
MoO3 + 2NaOH → Na2MoO4 + H2O
Molibdat va volframatlarga kislota ta’sir ettirib molibdat H2MoO4 va volframat H2WO4 kislotalarini xosil qilish mumkin. Xromat, molibdat va volframatlar, ularning eritmalari zaxarli moddalardir.
Xrom, molibden, volfram va ularning birikmalari metallurgiyada a’lo sifatli po’lat ishlab chiqarishda, yuqori temperaturada suyuqlanadigan issiqlikka va o’tga chidamli buyumlar olishda, raketa texnikasida, elektr vakuum asboblari katodini tayyorlashda, korroziyaga chidamli kimyoviy asboblar olishda, buyoqchilik, tibbiyot va organik moddalarni sintezida ishlatiladi.
8. VII guruh elementlari. Marganеs, tеxnеsiy, rеniy elеmеntlari atomlarining elеktron tuzilishlari va umumiy xossalari. Marganеs, tabiiy birikmalari, olinishi, fizikaviy va kimyoviy xossalari. Marganеs (II,IV)birikmalari, oksidlari, gidroksidlarining kislota-asos xossalari, tuzlari. Marganеs (VI,VII)birikmalari. Manganat va pеrmanganat kislotalar va ularning tuzlari.
|
| |
