36-jadval
Oqlash b o ‘lim igayuborilayotgan donning sifat k o ‘rsatkichlari
■ '
~ W
..... .......
X a s-
cho‘plar
% k o‘p
b o‘lmasin
Shu jumladan, % k o‘p b oim asin
Donlar
Namlik, %
Mineral
chiqin
dilar
K
u
k
o
l
Qorakuya
va qora
kosov
Gorchak
va vyazel
Tariq
0.3
0,1
-
0,03
0,02
Grechixa
12,5X-1 2 ,5 XX
0,5
0,1
-
-
-
Suli yorma
uchun
10,0\14,0
0,3
0,1
0,1
0,3
0,02
Suli tolkon
uchun
13.5
0,3
0,1
0,1
0,3
0,02
Sholi
14,0х- 1 5 ,5 xx
0,4
0,1
-
-
-
Arpa
15,0
0,4
0,1
-
0,03
0,02
B u g‘doy
14,5
0,4
0,1
0,1
0,03
0,02
N o ‘xat
m
.
o m s
.
o
™
0,5
0,05
-
-
-
Makka-
j o ‘xori
16.0\22,0
0,2
0,1
-
-
-
x - uzoq saqlash uchun tayyor! anadigan yorma;
xx - tez iste’mol qilish uchun tayyorlanadigan yorma.
Suli uchun dastgohlarda oqlashdagi namlik suratda, maxrajda
esa - oboyka mashinalaridagi namlik berilgan. M akkajo‘xori uchun
suratdagi namlik 5 — raqamli oqlangan yorma ishlab chiqarishda
mahrajda - qalamchapar va yormalar uchun belgilangan.
Donlarni oqlashdan oldin saralash
Don partiyalari uchun bir turdagi donlar yaxshilab tanlangan
b o ‘Isa ham, ular tarkibidagi turli o ‘lchamdagi donlar baribir uchraydi.
Bu hoi yormalarni saralash asosida fraksiyaga ajratishni talab qiladi.
Bu esa oqlash jarayonining samaradorligini oshiradi. Don yirikligi
bo ‘yicha qancha aniq saralansa, oqlash uskunasi shunchalik samarali
ishlaydi.
Yirik donlarni valtsedekali uskunada oqlashda ishchi organ-
larning orasi uzoq bo ‘lishi kerak. Saralanmagan donlarga qayta
207
ishlov berish jarayonida don massasida uchraydigan yirik va mayda
don aralashmalariga qo‘shimcha ishlov berishga to ‘g‘ri keladi, bu
hoi mayda yorma va kepak miqdorining ko‘payishiga olib keladi.
Donlarni yirikligi bo‘yicha saralashda turli elash chizmalaridan
foydalaniladi, ular ketma-ket amalga oshirish jarayonlari bilan
farqlanadi.
Yormabop donlarga qayta ishlov berishning umumiy
tamoyillari
76-rasm. Oqlash jarayon in ing bosqichma-bosqich о ‘tishi:
1 - don; 2 - chiqindilar; 3 - qovuz; 4 - kepak; 5 -maydalangan m ag'iz;
6 -m ag'iz; 7-m ag‘izn in gyirikfraksiyasi
208
Oqlash bo‘limidagi texnologiyaning asosiy mahsuloti b o ig an
yormani aniqlash asosida dondagi tashqi, ichki qobiqlarni aleyron
qavat va murtakni ajratish bo‘yicha jarayonlar kompleksini amalga
oshirish kerak.
Shu bilan birga don va tayyor mahsulot turining anatomik
tuzilishidagi o ‘ziga xosliklar, fizik xossalarga b o g iiq holda yo‘qotish
darajasi turlicha b o iish i mumkin, ba’zi anatomik qismlar umuman
yo ‘qolmasligi mumkin. Shuning uchun turli xil yormalar ishlab
chiqarishdagi texkologik jarayonlar taqqoslanganda, ular farqlanishi
mumkin.
Oqlash boiim idagi jarayonlarning1 prinsipial ketma-ketligi
76-rasmda keltirilgan.
Yirikligiga ko‘ra saralash, donni geometrik oicham lariga ko‘ra
m aiu m darajada fraksiyalarga b o iish n i taqozo qiladi.
Oxirgisi keyingi jarayonlar masalan, oqlash va yorma ajratish
(donni va m ag izn i oqlanadigan mahsulotlarni saralashda ajratish)
jarayonlarini o ‘tkazishni optimallashtirish kerak.
Oqlash - bu donning meva, aleyron qismlarini to iiq yoki qisman
ajratish jarayoni. Oqlangan mahsulotlarni saralash aralashmalarning
sifati va fizik xossalariga ko‘ra o ‘xshashroq fraksiyalarga ajratishni
ko ‘zda tutadi. Bunda texnologiyaning oxirgi mahsulotlari qovuz,
kepak, maydalangan m ag‘iz ajratib olinadi. Ajratilgan fraksiyalarga
qo ‘ shimcha ishlov beriladi: don qayta oqlanadi, mag ‘ iz texnologiyaga
b o g iiq holda jilolanadi yoki maydalanadi, oxirgi mahsulotlar nazorat
qilinadi. Maydalash - bu maydalangan yormalar texnologiyasida
yormabop donlar m ag‘zini nisbatan yirik boiaklarga parchalash.
Maydalanadigan mahsulotlarni saralash qo‘shimcha maydalash talab
etiladigan yirik fraksiyani va kepak ko ‘rinishdagi mayda mahsulotni
ajratish bilan maydalangan mahsulotning o ‘xshashroq fraksiyalari
hosil qilishni k o ‘zda tutadi.
Jilo berish - tayyor mahsulotning sifat ko‘rsatgichlarini yax-
shilash uchun m a g iz yoki uning qismlaridan meva qobiq, aleyron
qavat va murtakni chiqarib tashlash (qisman yoki to iiq ) ga asos-
langan texnologik jarayon.
209
Silliqlash - yormaning sifati va uning ko ‘rinishini yaxshilash
maqsadida sayqallangan m ag‘izga keyingi ishlov berish jarayoni.
Sayqallashyoki silliqlash mahsulotlarinisaralashtexnolopiyaning
oxirgi mahsulotlarini ajratishni ko ‘zda tutadi. Yormani nazorat
qilishdatasodifantushib qolgan aralashmalarushlab qolinadi. Qovuz
oqlanmagan donlami chiqarib tashlashda majburiy jarayon sifatida
amalga oshiriladi. Maydalanadigan yormalar texnologiyasidagi
nazoratda yorma raqami va uning bir xilligi shakllantiriladi.
Yormani joylash, qadoqlash va qop-qanorsiz saqlash yorma
zavodining oqlash bo ‘limi tarkibiy qismi bo‘lib oladigan maxsus
tayyor mahsulotlar sexida yoki tayyor mahsulot bo‘limida amalga
oshiriladi.
|
