Nazorat uchun savollar
l .Atrof-muhitni ifloslantiruvchi zaharli moddalar? 2.Zaharli moddalarning ruxsat etilgan me'yori qancha? 3.Eng zaharli sanoat tarmoqlari qayerdajoylashgan?
Kam chiqindili texnalogiya.
Yopiq suv aylanish tsikli deganda nimani tushunasiz? 6.Sanoatda suvni tozalashningqaysi usullarini Ьilasiz?
Chiqindilar va ularga bo'lgan talaЬ\ar.
Tuproq ifloslanishiga qarshi qanday kurashiladi?
IX.BOB. ATROF MUHIТNING IFLOSLANISH DARAJASI
9.1. Atmosfera havosining ifloslani hi
Yer sharidagi barcha tirik organizmlar uchun atmosfera havosining ahamiyati juda katta, chunki inson ovqatsiz besh hafta, suvsiz-besh kun, havosiz besh minut yashay oladi. Demak nafas oladigan havomiz toza bo'lib inson sog'ligiga ziyon etmasligi kerak.
Atmosfera havoni insonlar uchun kislorod manbasi bo'lish bilan
Ьir qatorda murakkab himoya vazifasini bajaradi, Yemi kosmosdan keladigan sovuq havo oqimlari, nurlar va quyoshning ultrablnafsha nurlaridan saqlab turadi. Atmosferada global meteorologik jarayonlar boradi, iqlim va ob-havo shakllanadi, meteoritlaming asosiy qismi ush lanib qoladi. Bundan tashqari atmosfera o'zini-o'zi tozalaydi, ayerozollar yuqoridan pastga yuvilib ketadi va ular sekin tuproqqa tushib so'rilib boradi. Keyingi paytda atmosferaning o'zini-o'zi tozalash jarayoni tizimiga zarar etdi. Antropogen omillar natijasida atmosferada og'ir ekologik lюlatlar yuz byemюqda, natijada atmosfera o'zining himoya qilish, issiq havoni boshqarish va ekologiyaning hayotbaxsh vazifalarini boshqarishga ojizlik qilmoqda.
Bugungi yirik ekologik oqibatlardan Ьiri «Pamik effekti», ozon
qatlamining buzilishi, kislotali yomg'irlar va «Smog»lar antropogen omillar Ьilan bog'liqdir. Atmosfera havosini himoya qilish bugungi kun ning eng muhim vazifalaridan Ьiridir.
Atmosfera havosining buzilishi deganda, uning tarkibl va xususi
yatlaridagi o'zgarishlar natijasida ekotizimga, o'simliklar o'sishiga, in son va hayvon sog'ligiga byeriladigan zarar tushuniladi. Atmosfera ifloslanishi tabliy yoki antropogen yoki texnogen bo'lishi mumkin. Tabliy ifloslanisl1da havo tabliy jarayonida yuz byergan vulqon, shamol yeroziyasi, o'rmonga o't ketishi, o'simliklar yoppasiga gullaganda kuzatiladi. Antropogen ifloslanish inson omili natijasida atmosferaga turli zararli va zaharli moddalaming tashlanishida kuzatiladi. Tarqalish kengligiga qarab u mahalliy, hududiy va global bo'lishi mumkin. Mahalliy ifloslanishi u ma'lum shahar, sanoatlashgan shahar yoki qishloq xo'jalik zonasi bo'lish mumkin. Hududiyda tarqalish zonasi
105
106
kattaroq, kengroq bo'ladi. Misol uchun Orol dengizining qurishini va uning oqibatlarini olsak bo'ladi.
Global ifloslanish, deganda planetalararo atmosfera havosining
ifloslanishi aytiladi. Global zararlangan iqlimning isib borishi va uning oqibatlarini ko'rsatish mumkin. Hududiy ifloslanishga Chyemobil ava riyasini misol qilish mumkin, atom stantsiyasidan atmosfera tarqalgan radiatsiya nurlari butun hududga tarqaldi.
Atmosfera havosining ifloslanish holatini kuzatishni tashkil qilish.
Ifloslangan havo atmosferasi maxsus kuzatish postlarida olib borila di, buning uchun maxsus joylar tanlab olinib bu joyda havoni o'l chash qurilmalari maxsus Ьinoga yoki avtomoЬilga joylashtiriladi.
Kuzatish postlari uch xil kategoriyaga mansub bo'ladi.
l.Stantsionar ( turg'un) post 2.Marshrutli post 3.Нarakatdagi post
Statsionar postlarda atmosferani ifloslantiruvchi zaharli moddalar miqdori uzluksiz qayd qilib boriladi va kelgusi tahlillar uchun havodan
namunalar doimiy ravishda olib turiladi. Bu postlar uzoq muddatga mo'ljallangan bo'lib xizmat ko'rsatish kurilmalari va uskunalari Davlat
nazorati qonunlariga asosan quriladi hamda zomonaviy texnika Ьilan jihozlanadi.
Marshrutli postlar ma'lum Ьir hudud yoki viloyat, tumanda yoki
yangi sanoat korxonasi ishga tushgan joyda havoning kutilmaganda ifloslanish holati kuzatilsa, shu joylarda atmosfera havosi ifloslanishini kuzat..ivchi postlar tashkil qilinadi.
Harakatdagi postlar sanoat korxonalari keng rivojlangan hududlar da tutun va gazlardan namuna olib ifloslanish darajasini kuzatadi.
Birinchi turdagi postlar shunday joyga joylashadiki alohida tash
lanayotgan ifloslantirish manbalari butun atmosferani ifloslantirib yu bormaydi. Bu yerda havo aralashmalar ta'sirida yana qayta aniqlanadi. Ikkinchi turda postlar havoga eng ko'p miqdorda zaharli mod
dalar tashlanayotgan joylarga joylashtiriladi.
Har Ьir post katigoriyasidan qat'iy nazar alohida ochiq shamol tegib turadigan tagi kattiq joyga o'matiladi. Hamma tamondan shamol tegib turishi kerak. Agar postni yopiq, shamol tegmaydigan joyga o'ma tilsa kuzatish natijalari daraxtlar, Ьinolar tufayli zaharli moddalar miq ctori kam bo'lib chiqadi.
107
Statsionar va marshrutli postlarda shamol oqimiga qarab ham ku zatish natijalari o'zgarib boradi. Shuning uchun shamol bo'lgan yerlarda namunalar olishni qayta takrorlash zarur.
Sanoat korxonalari va katta magistral yo'llar yaqinida 0,5 - 2 km
yon atrofda, 2...3 km balandlikda masofalar eng ifloslangan hudud hi soЫanadi.
Turg'un postlarda doimiy kuzatish to'rt dastur bo'yicha olib Ьoriladi:
to'liq ( t ), yarim to'liq ( yat ), qisqartirilgan ( q) va sutkali ( s ).
|
