1 Uglevodorodlar
1 Az.ot ol.sidi
О Oltingugurt dioksidi
g Boshqalar
2007йм
б 4,6
52
D Uglerod oksidi
С] Qattiq moddalar
8 Uglevodorodlar
8 Arot oksidi
□ Oltingugurt dioksidi 1
m Boshqalar
5-rasm. RespuЫikada atmosferaga tashlanadigan moddalar miqdorining o'zgarishi.
111
Shaharlar
|
1999 v.
|
2000 v.
|
2001 v.
|
2002 v.
|
2003 v.
|
2004 v.
|
Olma\iq
|
4,75
|
5,52
|
5,08
|
4,83
|
4,67
|
4,46
|
Angren
|
4,00
|
3,63
|
4,20
|
4,60
|
5,13
|
5,38
|
Andijon
|
4,01
|
2,99
|
3,22
|
2,94
|
2,34
|
7,11
|
Bekobod
|
2,30
|
2,30
|
2,49
|
2,93
|
2,91
|
2,27
|
Buxoro
|
4,71
|
4,48
|
4,09
|
3,56
|
3,22
|
3,04
|
Guliston
|
3,57
|
3,44
|
2,95
|
3,06
|
2,45
|
2,26
|
Qo'qon
|
4,65
|
4,60
|
4,64
|
4,37
|
4,72
|
5,39
|
Navoiv
|
7,77
|
7,62
|
7,09
|
6,46
|
7,85
|
5,76
|
Namangan
|
3,54
|
4,13
|
2,67
|
2,67
|
1,91
|
1,85
|
Nukus
|
4,27
|
5,06
|
5,04
|
3,62
|
5,18
|
4,62
|
Samarqand
|
3,30
|
3,51
|
3,77
|
3,06
|
3,02
|
3,06
|
Sariosivo
|
1,85
|
2,16
|
2,50
|
2,76
|
2,72
|
2,81
|
Yirik shaharlar havosi sifatini tavsiflashda, atmosferaning iflosla nish indeksi (AII) kompleks o'zgarishlar dinamikasidan foydalinadi. Bu ko'rsatkich, yil davomidagi o'rtacha ifloslanishning miqdori, STCHK (sa!Ьiy ta'sir chegarasidagi kontsentratsiya), toksiklik darajasi va toksik moddalar miqdori kaЬi ko'rsatkichlaridan foydalanish asosida quriladi. RespuЬlikamizning ko'pchilik shaharlarida AII (atmosferaning iflosla nish indeksi) me'yor chegarasida uchraydi.
Ushbu davr oralig'ida indeks уо pasaygan, yoki barqarorligicha
qolgan. Faqatgina Andijon va Qo'qon shaharlarida 1999 yilga nisbatan 2004 yilda indeks yuqori bo'ldi.
AII Angren shahrida Ьir qancha o'sdi, Navoiy va Toshkentda
arzimas pasayishi kuzatiladi, ammo nisbatan yuqoriligi Ьilan tavsif lanadi. 2004 yilda respuЫikamizdagi eng ifloslangan shahar atmosfera havosi chang Ьilan yuqori ifloslanishi (5 STChdan yuqori) Andijon shahri bo'ldi. Lekin bu bu holat mazkur sha\1ar uchun doimiy hisoЬ\anmaydi.
Shaharlarda zamonaviy uskunalar yo'qligi bois, dioksinlar,
polixlorblfenillar hamda 10 mikrondan kichik (RМ 10) qattiq moddalar kabl toksik moddalar monitoringi olib borilmaydi.
Jadvalda 15 shahar bo'yicha 1999 yildan 2004 yilgacha davr
ichidagi AII keltirilgan.
8-jadval
O'zbekiston RespuЫikasi shaharlar va aholi punktlarida havoning ifloslanishi (АН), 1999-2004 yillar
Toshkent
|
6,48
|
5,92
|
5,95
|
6,68
|
6,36
|
5,52
|
Farg'ona
|
5,00
|
5,94
|
5,84
|
5,06
|
4,98
|
4,70
|
Chirchiq
|
4,40
|
3,47
|
3,35
|
3,58
|
3,84
|
3,38
|
112
Izoh:AHII > 14: havoning ifloslanganligi juda yuqori 7 < AHII < 14: havoning ifloslanganligi yuqori
5 AHII 6: havoning ifloslanganligi nisbatan yuqori AHII < 5: havoning ifloslanganligi past.
Statsionar (turg'un) ifloslantiruvchi manbalarning atmosfera havosi holatiga ta'siri
Atmosfera havosini ifloslantirishga asosiy sababchi bo'lgan sanoat ob'ektlari Toshkent (42,7%), Qashqadaryo (14.6%), Buxoro (10,9%), Navoiy (8,1%), Farg'ona (6,8%) viloyatlarida jamlangan. Sanoat salohiyati enyergetika, qora va rangli metallurgiya, kimyo va neftkimyo sanoati (asosan o'g'itlar ishlab chiqarish), gaz sanoati, neftni qayta ishlash zavodlari, tsement va boshqa qurilish matyeriallari ishlab chiqaruvchi korxonalar ob'ektlaridan iborat.
1999-2004 yillar davrida ifloslantiruvchi modda tashlamalarining o'rtacha 5,1% ga kamayishi Ьilan tavsitlanadi. RespuЫikada statsionar (turg'un) manbalardan tashlanadigan itloslantiruvchi moddalar ten dentsiyasi -rasmda keltirilgan.
,2•,,
\
.
3¾
V.io 1%
11 Energct1ka
8
Neft gaz xo'Jal1klar
g Metallurg1ya
■
113
Davlat statistik hisoboti ma'lumotlariga ko'ra, yiliga yirik korxo nalardan (IES va IEM) 200 ming tonnadan ortiq ifloslantiruvchi moddalar atmosferaga chiqariladi. Atmosferaga tashlanadigan umumiy tashlamalaming qisqarishi yonilg'i balansidagi o'zgarishlar, ya'ni yoqi ladigan mazut yoqilg'isi ulushi kamaytirilishi va gaz ulushining ortishi Ьilan izohlanadi.
Asosiy ifloslantiruvchi moddalar, qattiq chang zarralari, oltin gugurt dioksidi, azot oksidlari, uglyerod oksidi, vanadiy besh oksidi va
b nz -а- piren hisoЫanadi. Shu qatorda, IES va IEM \ar tomonidan, eng ko'p miqdorda ya'ni, tarmoq bo'yicha - 57,6%ni, respuЫika bo'yicha esa - 44, l6%ni tashkil etuvchi, 121.38 ming tonna oltingugurt dioksidi
atmosferaga chiqariladi.
IES qozonlarida yoqilg'ining yonishi natijasida , ifloslantiruvchi
modda tashlamalari qatorida, respuЫika bo'yicha 50% atrofida, bug'li effektni yuzaga keltiruvchi uglyerod ikki oksidi ham atmosferaga tashlanadi. Uglyerod dioksid tashlamasining hosil bo'lish miqdori, yondiriladigan yoqilg'i massasida qancl1a bo'lish miqdori, yondirila digan yoqilg'i massasida qancha uglyerod saqlashi va ishlatilishiga bog'liq. 2003 yildagi 240 ming tonnaga nisbatan 2004 yilda uglyerod dioksidi oshib, 2964,0 ming tonnani tashkil etdi.
Ifloslantiruvchi modda tashlamalarining manbalari eski usluЫar asosida nazorat qilinadi, asosan namuna olish va ulami tahlil yordamida bajariladi
Bundan tashqari, ifloslantiruvchi moddalar chiqarishni nazorat
qilishning avtomatlashtirilgan tizimi tatblq etilmagan. Shunday tizim ning mavjudligi Ьir vaqtning o'zida yonilg'ini yoqish jarayonini bosh qarishga va yonilg'i - enyergetika resurslarini tejasЬga imkon byergan bo'lar edi.
|
