|
,5
0-1----------------------_,
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
|
| bet | 53/119 | | Sana | 07.02.2024 | | Hajmi | 0,61 Mb. | | #152531 |
Bog'liq Ekologiya 11. Rom уоrм ато. Л tos II кenт z 1 L-fayllar.org0,5
0-1----------------------_,
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
8-rasm. Atmosfera havosining ammiak Ьilan ifloslanganlik darajasi dinamikasi.
~ v...,_.,.., _.,,.._,_
'
20 +-----------------------,
10+-----------------------j
!
o 4----..-----.---т------т----.---,---.......,...---...----,
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
9-rasm. Atmosfera havosining fenol Ьilan ifloslanganlik darajasi dinamikasi.
116
9.2. Atmosfera havosining holatiga ko'chma manbalarining ifloslantiruvchi ta'siri
RespuЫikaning atmosfera havosini ifloslantirishda ko'chma man Ъalaming tashlamalari asosiy manba bo'lib qolmoqda. 2004 yilda ko'c\1ma manbalar tash\amalar miqdori umumiy hajmidagi ifloslan tiruvchi moddalarda tash\amalaming 67% ni yoki 1310,9 ming tonnani tashkil etdi. Ko'chma manba tashlamalari Ьilan kp, ya'ni 80%dan ortiqroq ifloslangan shaharlarda Toshkent, Samarqand, Buxoro, Farg'o na kiradi. 1996 yildan 2001 yilgacha bo'lgan davr ichida ifloslantiruvchi modda tashlamalarining 1316 ming tonnadan 1593 ming tonnaga ortishi kuzatildi, bu shaxsiy avtomobll transporti sonining o'sishi Ьilan bog'liq bo'lgan. 2001 yildan bosh\ab, avtotransportdan ifloslantiruvchi modda tashlamalaming har yili o'rtacha 3-5% ga pasayishi kuzatilmoqda.
10-rasmda ko'chma manbalardan havo hovuziga itloslantiruvchi moddalar chiqarilish dinamikasi ko'rsatilgan.
tro¾-, " ., --- -:-----
-
-- -----· ,' ··
а А,
..-.;:_
,,
.. ,_\
'
/9 Avtomoblllar
!
\ ii Qishloq ho'jalik
1 mashinalari
;о
: >
------! f
.---------1
Aviatsiya transportlari
О Temir yo'I transporti
sa Va Ьoshqa man'balar
i
1
t --··--------
10-rasm. O'zbekiston ·respuЫikasi bo'yicha ifloslantiruvchi moddalar tashlanishi dinamikasi, 2000-2004 yillar.
(harakatlanuvcbl manbalar)
2002 yil 1 yanvardan bosh\ab sotiladigan etillashtirilgan benzin miqdorining 20% dan ortmasligi;
2008 yil 1 yanvardan bosh\ab etillashtirilgan benzin ish\ab chiqarish va iste'mol qilishni to'xtatish nazarda tutilgan.
l17
Ko'chma manbalardan atmosferaga chiqariladigan ifloslantiruvchi moddalarni kamaytirish maqsadida alohida Ыоk sifatida «O'zbekiston RespuЫikasida 1999-2005 yillarda atrof-muhitni muhofaza qilish bo'yicha harakatlar dasturi» ga kiritilgan chora-tadЬirlar to'plami ishlab chiqilib, 1999 yil 20 oktyabrida Vazirlar Mahkamasining 469 - sonli qarori Ьilan tasdiqlandi. Dasturga quyidagi tadblrlar kiritilgan:
Аvtotransport va boshqa ifloslantirish manbalari chiqindilarini quyidagilar hisoblga kamaytirish bo'yicha tadblrlami amalga oshirish:
nazoratni kuchaytirish va O'zЬekiston respuЫikasiga kirish hududlarida ya'ni, Toshkent, Nukus shaharlarida va viloyat markaz larida «Ekotransnazorat» ekologik punktlarini tashkil etish;
avtoparklar tizimlarini takomillashtirish va optimal dizellashtirish.
2. Quyidagilar hisoЬiga yonilg'i sifatini yaxshilash, shu jumladan, Ьenzindan qo'rg'oshinni ajratish bo'yicha tadblrlarni amalga oshirish:
etillanmagan benzin ishlab chiqarishga o'tish maqsadida, Farg'ona
neftni qayta ishlash zavodini (NQIZ) rekonstruktsiya qilish; avtomobillarni suyultirilgan tabliy gazga o'tkazilishida, yiliga
quvvati 50 ming dona bo'lgan gaz-ballon uskunalari ishlab chiqarishni tashkillashtirish.
Hozirgi vaqtda respuЬlikada ko'rsatilgan tadЬirlami amalga
oshirishda ma'lum natijalarga yerishildi.
«Ekotransnazorat» ekologik punktlarining namunaviy loyihasi, O'zЬekiston RespuЬlikasi bo'ylab, «Ekotransnazorat» ekologik punktla rini shujumladan, Toshkent, Nukus shaharlarida va viloyat markazlarida joylashtirish sxemasi ishlab chiqildi. Farg'ona viloyatida Ьir postning
qurilishi yakunlandi. Toshkentning ikkita yo'l-patrul xizmati (УРХ) postlarini «Ekotransnazorat» punktlariga aylantirilishi bo'yicha mo'ljallangan rekonstruktsiya ishlari olib borilmoqda. Buxoro viloyati va Qoraqalpog'iston respuЬlikasida post qurilishi uchun yer ajratilgan..
RespuЬlikadagi neftni qayta ishlash zavodlarida (NQIZ) standarflar talaЫariga javob byeruvchi motor yonilg'i turlari ishlab chiqarilmoqda. Etillashtirilgan benzin ishlab chiqarish miqdori reja bo'yicha 20% bo'lgani holda 16,9%ni tashkil etadi. Buxoro neftni qayta ishlash zavodida etillanmagan benzin ishlab chiqarilmoqda, Farg'ona NQI zavodida etillanmagan benzin turlarini ishlab chiqarilishi bo'yicha o'zlashtirish ishlari olib borilmoqda.
«O'zbekneftgaz» МХКdа suyultirilgan neft (uglevodorodli) (SNG)
va tabliy siqilgan gaz (SNG) uchun gaz balon uskunalarining konstruktorlik hujjatlari va ishchi chizmalari ishlab chiqilgan. Gaz balon
118
uskunasining tajriba namunasi tayyorlanib, GAZ - 53 avtomoЬilida muvaffaqiyatli sinovdan o'tdi. Engil avtomoblllar uchun ham gaz balon uskunalari tayyorlash bo'yicha shunday ishlar olib borilmoqda.
11-rasm
Shartli belgilar:
«Ekotransnazorat» postlari
-bojxona avto-kirishjoylari 2000 у. IV chorakkacha Gami 8 ta post);
-viloyat shahar markazlariga kirishda 2003 у. IV chorakkacha Gami 12 ta post);
«O'zbekiston temir yo'llari» DАК tomonidan, temir yo'llarning ba'zi qismini elektr tarmoqqa o'tkazish ishlari amalga oshirilmoqda. Elektrlashtirilgan qismlarning umumiy foydalanish masofasi 620 km dan ortiqni tashkil etadi.
«O'zbekiston havo yo'llari» Milliy АК fuqarolar aviatsiyasi xalqaro tashkiloti (FАХТ) zamonaviy ekologik standartlar talaЫariga javob byeruvchi zamonaviy havo kemalaridan foydalanadi.
2.$
12.0
i1s 1
1,0
2.0
U 0,5
о.о1
1,5
;::-,.
1,0
1,0
2000
2001
2002
йиллар
j-+-ToшlleliT ---·Фapf'Otla
2003
2004
......,. Навоии j -
12-rasm. Atmosfera havosining azot dioksidi Ьilan ifloslanganlik darajasi dinamikasi
Tahlillar shuni ko'rsatadiki bu ikki tarmoq atmosfera havosini ifloslantirmaydi. Shuning uchun bu tarnюqlami yirik :,halшrlarda ken gaytirish atmosferani toza saqlash yo'lidagi ijoЬiy qadam hisoЫanadi.
Yuqorida turg'un va harakat manbalaming atmosfera havosiga ta'siri ko'rib chiqildi, endi ifloslanishni turg'un postlarda kuzatish
usluЬini bayon qilamiz.
A}юli yashaydigan punktlar yaqinida sanoat korxonalari ko'p bo'lgan joylarda har 5-10 km da Ьitta post qo'yiladi. Postda albatta laboratoriya bo'Iishi va bu joy albatta isitilgan, zarur jihozlar Ьilan ta'minlangan, metrologik kuzatishlar jarayonining tezligi va yo'nalishi, harorat va namlikni o'lchash imkoni bo'lishi kerak. Oddiy jihozlangan laboratoriyada namunalar to'qqiztagacha, eng zamonaviy jihozlar Ьilan ta'minlanganda Ьir vaqtning o'zida 38 tagacha namuna olish mumkin. Bu vaqtda havodagi gazlar ТКР - 1, GMK - 3 nomli uskunalar orqali aniqlanishi lozim.
120
121
Turg'un postda havo atmosferasi, qanday ob-havo bo'lishidan qat'iy nazar yil bo'yi olib boriladi. Asosiy ma'lumotlar ham shu postlar orqali olinadi va ular qayd qilinib va saqlab qo'yiladi.
|
| |
