RespuЬlikadagi yer usti suvlari yoki daryolar suvining sifatini kompleks baholash 2000 -2004 yillar
O'z idromet ma'lumotlari а ko'ra
2000 у. 2001 у. 2002 у. 2003 у. 2004 у. Tamo
illik
8
140
2.
|
Amudaryo, Nukus sh..
|
1,39
III kp.
|
0,93
11 kp.
|
0,70
11 kp.
|
1,04
111 kp.
|
1,02
III kp.
|
Q
|
3.
|
Surxondaryo, Tyenniz sh.
|
0,90
II kp.
|
0,93
11 kp.
|
1,04
111 kp.
|
1,02
III kp.
|
1,04
Ш kp.
|
Q
|
4.
|
Qashqadaryo,
Varganza qishl.
|
0,48
II kp.
|
0,62
11 kp.
|
0,47
11 kp.
|
0,60
11 kp.
|
0,56
11 kp.
|
q
|
5.
|
Qashqadaryo, Chimqo'rg'o n qo'rg'.
|
1,34
Illkp.
|
0,80
11 kp.
|
0,56
11 kp.
|
0,52
11 kp.
| | |
6.
|
Zarafshon d., Birinchi may to'g'oni pastki befi
|
0,44
II kp.
|
0,73
II kp.
|
0,61
II kp.
|
1,05
Illkp.
|
0,69
II kp.
|
-
|
7.
|
Zarafshon d., (Qoradaryo ayirmasi), Taligulon tashlamasida n pastda
|
0,85
II kp.
|
1,00
11 kp.
|
1,12
III kp.
|
1,42
III kp.
|
0,76
II kp.
|
-
|
8.
|
Zarafshon d.,
«Navoiyazot
»IChB
tashlanmalari dan pastda
|
2,34
IVkp.
|
1,79
III kp.
|
1,45
III kp.
|
1,13
III kp.
|
0,79
11 kp.
|
-
|
9.
|
Sirdaryo, Namangan sh.
|
Tekshir ilmaga n
|
0,69
11 kp.
|
1,28
III kp.
|
1,121
11 kp.
|
0,99
III kp.
|
-
|
10.
|
Sirdaryo, Bekobod sh.dan yuqori
|
0,89
11 kp.
|
1,06
III kp.
|
0,88
II kp.
|
1,15
111 kp.
|
1,22
III kp.
|
q
|
11.
|
Sirdaryo, Nadejdenskiy qo'rg'.
|
1,27
III kp.
|
1,56
III kp.
|
1,11
III kp.
|
1,11
III kp.
|
1,54
III kp.
|
q
|
12.
|
Qoradaryo, Andiion sh.
|
1,19
III kp.
|
1,54
III kp.
|
1,18
III kp.
|
1,15
III kp.
|
1,24
III kp.
|
q
|
13.
|
Oxangaron
d.,
Angren sh.
|
0,60
11 kp.
|
0,55
11 kp.
|
0,51
II kp.
|
1,20
III kp.
|
0,69
11 kp.
|
-
|
141
14.
|
Oxangaron d., Pgt.Soldatsk
ое
|
1,18
III kp.
|
1,00
111 kp.
|
1,40
III kp.
|
1,30
III kp.
|
1,43
111 kp.
|
q
|
15.
|
Chirchiq d., G'azalkent
sh.
|
0,53
11 kp.
|
0,70
11 kp.
|
0,32
11 kp.
|
0,97
Ilkp.
|
0,78
11 kp.
|
q
|
16.
|
Chirchiq d.,
«Elektrkimyo sanoat» IChB
tashlanmalari dan pastda
|
0,87
11 kp.
|
1,12
III kp.
|
0,82
11 kp.
|
0,98
11 kp.
|
1,25
111 kp.
|
+
|
17.
|
Chirchiq d., Sirg'ali QMK oqova suvlari tashlanmalari dan pastda
|
1,38
111 kp.
|
1,32
III kp.
|
1,15
III kp.
|
1,06
111 kp.
|
1,13
111 kp.
|
q
|
18.
|
Chirchiq d., Chinoz sh.
|
0,89
11 kp.
|
0,75
11 kp.
|
1,1О
III kp.
|
1,211
II kp.
|
1,62
111 kp.
|
Q
|
-jadvaluchun
( *) - O'zbekistonda suv sifatini integral baholash uchun suvlaming ifloslanganlik indeksi (SII)dan foydalaniladi. S11 oltita gidrokimyoviy
ko'rsatkich\ar: suyultirilgan kislorod, kislorodga Ьiologik ehtiyoj va me'yorga nisbatan eng yuqori kontsentratsiyaga ega to'rtta
ifloslantiruvchi moddalaming STChK dagi ulush miqdori Ьilan belgilanadi. RespuЬlikada qabul qilingan tasnif bo'yicha yer yuzi suv
ob'ektlari 7 ta guruhga bo'linadi:
1 - juda toza (SII - 0,3 va undan past); 11 - toza (SII - 0,31-1,0); 111 - o'rta me'yor ifloslangan (SII - 1,1-2,5); IV - ifloslangan (SII - 2,51 - 4,0); V - iflos (S11 - 4,1-6,0); VI - juda itlos (S11 - 6,1-10,0); VII
- favqulodda ifloslangan (S11 - 10,0 dan yuqori).
142
Ko'rsatkichlar
|
Hajmi, ming km"
|
Muz\iklar, qalin qшlar
|
24364,0
|
Уer osti suvlari
|
10530,0
|
Chuchuk suvli ko'llar
|
91,0
|
Tuproq namligi
|
16,5
|
Atmosfera suvlari
|
12,9
|
Botqoqlar
|
11,5
|
Daryolar o'zanining suvlari
|
2,1
|
Tirik organizmlarda/;?;i suvlar
|
1,1
|
JAMI:
|
35029,1
|
9.6. Antropogen omillar ta'sirida yer osti suvlarining ifloslanishi
Gidrosferaga antropogen tasirlar
Bioekologik nuqtai nazardan chuchuk suv hayotni boshqaruvchi va chegaralovchi ekologik omil hisoЫanadi. Chuchuk suvning II da lg gacha yerigan tuzlar (0,1%) bo'ladi. Yer yuzidagi suvlarning umumiy hajmi 1379,3 mln.km3 bo'lib, shundan 35 mln. km3 chuchuk suv, qolgani Dunyo okeani, sho'r ko'llarning sho'r suvlari va yer osti suvlari hisoЫanadi, yani:
17-jadval
Sayyoraning suv zahiralari
Yer yuzi aholisi (6,4-6,5 mlrd.) uchun o'rtacha 7-7,5 mln.m 3 chuchuk suv kerak. Lekin Ьiosfera suv zahirasining 70% dan ortig'i qutЬlar va yuqori tog'liklarda joylashgan muzliklar, qalin qorlarda va 30% yer ostidadir.
Suvning ifloslanishi deganda suvning Ьiosferaviy funktsiyalari va ekologik ahamiyati kamayishi yoki unga ifloslantiruvchi moddalarning kelib qo'shilishidir. Suv ifloslanganda uning tiniqligi yo'qoladi. rangi o'zgaradi, hidi, tami yomonlaslшdi, tarkiblda har tuzlar, og'ir metallar ko'payadi, radioaktiv moddalar, turli baktyeriya va virus hamda boshqalar qo'shilgan bo'lishi mumkin. Ifloslagichlar: kimyoviy, Ьiologik, mexanik, fizik, issiqlik.
143
•
Кimyoviy ifloslanish deganda, neft va neft mahsulotlari, pestit sidlar, og'ir metallar, dioksinlar va sintetik moddalar Ьilan suv ifloslanadi.
Biologik ifloslanish-virus\ar, baktyeriya\ar, zamburug'laming suvga qo'shilishi va kasallik manbai bo'lishidir.
Fizik iflos\anish-radioaktiv moddalar issiqlik va boshqa\ar kiradi.
Mexanik ifloslanish deganda, suvga har xil mexanik qo'shim chalar, qum, shlak va boshqalar suv sifatini hamda baliqlar ekotizimini buzadi.
Yer osti va yer usti suvlari ko'pincha tozalanmagan oqova suvlar,
zaharli kimyoviy atmosfera yog'inlar, gaz tutunlari va neft va neft mahsulot\ari qoldiqlari suv manbalarini ifloslaпtiradi.
Tabliy suv manbalari yer osti minyeral tuzlari Ьilan ifloslanganda
toza suvni ichib bo'lmaydi. Iflos\angan suvlar 20-30 km masofagacha oqib boradi va suvlami ichimlik ho\atini buzadi. Suv manbalari zararlanganda uning ichidagi ekotizim buziladi, tirik organizmlarning faoliyati suv o'tlari, jonivorlar o'lib Ьitadi. Tirik organizmlar suvda bo'lmasa, suv ham o'lik bo'\adi.
Suvning iflos\anishi Ьiosferaga tasiri deganda Orol dengizining katastrofik holati buning yaqqol rnisoli bo'ladi.
Olib borilgan kuzatisblar natijasiga ko'ra keyingi yillarda yer osti
suv zahiralarining ko'pchilik qismida minyerallashish kuzatilmoqda. Oxirgi 30 yil mobaynida chuchuk yer osti suv zahiralari kamaydi. Xorazrn, Buxora, Navoiy viloyat\ari va Qoraqalpog'iston respuЬ\ikasi hududlarida chuchuk suvlar mutloq qolmadi. JanuЬiy Surxon suv omborida ham chuchuk suv zahiralari kamaydi.
Toshkent vi\oyati hududlarida sanoat korxona\ari keng rivojlan ganligi uchun mavjud suv zahiralari to'g'ridan to'g'ri ifloslandi. Chir chiq, Yangiyo'l, Angren, Olmaliq va Toshkent shaharlaridan tash\ana yotgan zaharli modda\ar miqdori yildan yilga oshib bormoqda. Chirchiq
«Elektrkimyosanoat» va O'zbekiston qiyin yeruvchan va issiqbardosh metal\ar komЬinat (O'zQIMK)lari suvni ifloslantiruvchi asosiy manba hisoЬ\anadi. АYoQShlar, Salor ayeratsiya qo'rg'oni, TTZ - DAJ,
Tashmetropoliten va boshqalaming ta'sirida xalqa yo'li att"Ofidagi yer osti suvlarida neft mahsulotlari miqdori lozim bo'lgan me'yorlardan iborat. Shuningdek, suvlar tarkiЬida xrorn, neft mahsulot\ari, fenol va boshqalar uchraydi. Bu ingredentlar faqatgina tash\anadigan suvlar yordamida paydo bo'ladi.
144
|
