|
lssiqxona effekti mexanizmi
|
| bet | 82/119 | | Sana | 07.02.2024 | | Hajmi | 0,61 Mb. | | #152531 |
Bog'liq Ekologiya 11. Rom уоrм ато. Л tos II кenт z 1 L-fayllar.orglssiqxona effekti mexanizmi
Atmosfera tarkiblning o'zgarishi Yerning radiatsiya balansiga va oqibatda iqlim o'zgarishiga ta'sir etadi. Issiqxona effekti ana shu ta'sirning asosiy mexanizmidir. Quyosh nurlarining 30% ga yaqini atmosferaning yuqori qatlamlarida, bulutlarda va Yer sirtida orqaga - kosmosga qaytariladi, lekin katta qismi atmosferadan o'tib yer sirtiga etib keladi. Atmosfera qisqa to'lqinli Quyosh nurlarini bemalol o'tkazadi. Quyosh energiyasi Yer sirtiga etib kelib, uni isitadi. Isigan Yer sirtidan infraqizil yoki uzun to'lqinli issiqlik nurlanishi chiqadi. Troposfyerada kichik kontsentratsiyada mavjud bo'lgan issiqxona effekti hosil qiluvchi gazlar (ular suv bug'lari, karbonat angidrid, azot oksidi, metan, galogen uglevodorodlar va ozondan iborat) infraqizil nurlanishni yutib, yana Yerga qaytaradi. Bu esa Yer sirtini qo'shimcha isitishga olib keladi. Natijada Yer yuzasidagi harorat ko'tariladi. Ushbu qo'shimcha isitish jarayoni issiqxona effekti yoki(pamik effekti) deb nomlanadi. ХХ asrgacha Уerning butun tarixi davomida atmosferada issiqxona effekti hosil qiluvchi gazlar miqdori juda kam bo'lgan. Ularning muvozanati tabliy aylanma harakat hisoblga saqlangan. HisoЫashlarning ko'rsatishicha, issiqxona effekti hosil qiluvchi gazlar bo'lmaganida Yer sirti harorati hozirgi kunga nisbatan qariyb 30-33° past bo'lar ekan. ХХ asrda sanoat va transportning rivojlanisbl atmosferaga tashlanadigan gazlar miqdorini oshirdi va issiqxona effekti (parnik effekti)ning vujudga kelishiga sabab Ьо' ldi.
Issiqxona effekti hosil qiluvchi gazlar miqdorining antropogen omillari:
Karbonat angidrid (SO2 ) energiya olish, transport va boshqa qazib
olinadigan yoqilg' ini yoqishda ajralib chiqadi.
Metan (SN-1) qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishida (clюrvachilik, sholi o'stirish va boshqalar) va tabliy gazni qazib olish hamda iste'molchiga etkazib byerish jarayonida hosil Ьо' ladi.
Azot oksidi (N2 О) enyergetik jarayonlarda va qishloq xo'jaligida
o'g'itlar ishlatilganda ajralib chiqadi. Ftor uglevodorodlar deb, ataluvcbl suniy kimyoviy moddalar va oltingugurt geksaft:oi-idi (SF) kaЬi uzoq saqlanuvchi gazlar sanoat ishlab chiqarishi jarayonlarida ajralib chiqadi.
Sanoat rivojlanishi davriga qadar atmosferadagi karbonat angidrid kontsentratsiyasi 280 rrm (milliondan Ьir)ga teng bo'lgan, hozirda esa qariyb 30% ga ko'paygan (368 rrm). Ushbu ma'lumotlar antropogen omillarning ta'siri keyingi 30-40 yilda juda tezlik Ьilan os11ib bora-
194
yotganligini ko'rsatadi, agarda insoniyat bu borada to'g'ri fikr qilmasa atrof muhitda Ьo'ladigan salbly oqibatlar Ьir kun kelib insoniyat uchun xavf tug'diradi.
|
| |
