Iqlim o'zgarishi sabaЫari




Download 0,61 Mb.
bet80/119
Sana07.02.2024
Hajmi0,61 Mb.
#152531
1   ...   76   77   78   79   80   81   82   83   ...   119
Bog'liq
Ekologiya 11. Rom уоrм ато. Л tos II кenт z 1 L-fayllar.org

11.2. Iqlim o'zgarishi sabaЫari
Yer iqlimi Quyosh, okeanlar, muzliklar qoplami (kriosfyera), quruqlik yuzasi va Ьiosfera orasidagi o'zaro murakkab ta'sirlashuvlar natijasi Ьilan aniqlanadi. Ob-havo va iqlim uchun bosh harakat­ lantiruvchi kuch Quyoshdir. Уer sirtining notekis isishi (ekvatorga qancha yaqin bo'lsa, shuncl1a kuchli) atmosferada havo, okeanlarda esa suv oqimlarini harakatga keltiradi. Bular shamol va okean oqimlarining bosh sababldir.
«Iqlim» tushunchasi fanga ta'minan 2200 yil ilgari qadimgi grek
astronomi Gipparx tomonidan kiritilgan va «qiyalik» ma'nosini byeradi. Haqiqatdan ham Quyosh nurlarining yer sirtiga nisbatan qiyaligi Уer oladigan issiqlik energiyasi miqdorini belgilaydi. Hozirgi kunda iqlim deganda, oЬ-havoning ma'lum joyda kamida 30 yil uchun aniqlangan o'rtacha ko'rsatkichlari (harorat, yog'in, namlik, shamol va boshqalar) tushuniladi.
191
lqlim va undagi o'zgarishlair hayvonot va o'simlik olami turlari hamda insonning (uning tur sifatida mavjudligi davomida) rivojlanish sharoitlarini shakllantirgan. Masalan, bundan 65 million yil ilgari bahaybat astyeroidning Yer Ьilan to'qnashgan\igi haqida farazlar bor. Natijada atmosfera Ьir necha yi\lar davomida o'z tiniqligini yo'qotgan. Quyosh yorug'ligining kam bo'lishi oqibatida, havo harorati yer sirtida keskin pasaygan, bu esa ko'plab o'simliklarning yo'q bo'lishiga, oziq­ ovqat zanjirining buzilishi tufayli ko'plab turlarning, jumladan·bahaybat dinozavrlaming o'limiga olib kelgan. Bu dinozavrlaming Ьir vaqtda qirilib ketishini tushuntiradigan nazariyalardan Ьiridir.
Yer iqlimining o'zgarishi shunga· o'xshash global fojialardan tashqari (ulaming ehtimolligi juda kichik) quyidagi omillar ta'sirida ro'y byeradi:

  • matyeriklar va okeanlar o'lchamlari, joylashishining o'zgarishlari,


  • quyosh yorituvchanligining o'zgarishi,


  • yer orbltasi parametrlarining o'zgarishi,


  • yerdagi vulkanlar faolligining o'zgarishi natijasida atmosfera tiniqligi va uning tarkiblning o'zgarisbl,


  • atmosferadagi SO2 kontsentratsiyasining Ьiosfera Ьilan ta'sirlashuvi sharoitida o'zgarishi,


  • yer albedosining o'zgarishi (Yer sirtining nur qaytarish qobl\iyati),


  • okeanlar tublda mavjud bo'lgan issiq\ik miqdorining o'zgarishi.



    Download 0,61 Mb.
1   ...   76   77   78   79   80   81   82   83   ...   119




Download 0,61 Mb.