|
Qulay joyni tanlash usullari
|
| bet | 78/119 | | Sana | 07.02.2024 | | Hajmi | 0,61 Mb. | | #152531 |
Bog'liq Ekologiya 11. Rom уоrм ато. Л tos II кenт z 1 L-fayllar.orgQulay joyni tanlash usullari
Tanlab olingan qulay deb hisoЫangan joy, ushbu mikrorayon hududida eng ma'qul joy bo'lishi kerak. Tanlab olingan joyda kuza tuvlar ikki joyda boradi:
Tajriba maydoni; Nazorat maydoni.
Olib boriladigan kuzatuvlar har ikkala tajriba maydonida Ьir payt da Ьir kunda, Ьir xil sharoitda borishi, hatto tuproqni ifloslantiruvchi manbalar ham Ьir xil bo'lishi kerak. Tajriba maydoni uchun daryo
186
vohasi tanlangan bo'lsa nazorat maydoni ham shu yerda Ьo'lishi lozim, agarda kuzatishlar tog' yonbag'ridan tanlangan bo'lsa nazorat maydoni uchun undan sal pastroq joy tanlab olinadi.
Har ikkala maydonda tuproq tipi, o'simliklar qoplami, daraxtlar
ning yoshi, Ьiotsenoz va boshqalar juda o'xshash Ьo'lishi to'g'ri ma'lumotlar olishga imkon byeradi
Tajriba maydonining hajmi olib boriladigan kuzatuvlaming vazi fasi Ьilan bog'liq bo'ladi, monitoring olib boriladigan maydonlar
o'rmonzorlarda tanlab olinsa, hajmi 25х25 m, tekis joylarda l0xl0 m
qilib olinsa etarli Ьo'ladi. Ammo aniq kuzatuvlar uchun ushbu tanlab olingan maydon ichidan yana kichik uch maydon ajratib olinadi. Ulaming hajrni lxl yoki 0,25 m2 hajmdagi 8-10 kichik maydoncha bo'lishi mumkin. Kuzatish olib boriladigan hududda Ьir necha maydoncha aniqlanib Ьir qator kuzatishlami olib borish belgilab olinadi. Har Ьir kuzatuv aniq belgilangan reja asosida olib boriladi. Kuzatuv olib Ьoriladigan maydon to'rtburchak, uchburchak yoki shaklida belgilab olinadi va har Ьir uchastkaga tartib raqami byeriladi.
Belgi va xususiyatlar o'z navbatida hudud ekopasportiga qayd qilib boriladi.
Kuzatuv maydoni tuprog'ini aniqlash
O'rganish ishlari olib boriladigan maydonda albatta tuproq kesi mi olib boriladi, bunda tuproq gorizontlari alohida ta'rif byeriladi, ushbu ma'lumotdar hamjoy ekopasportiga kiritiladi.
Tuproq kesimini olish uchun kavlanadigan chuquming uzunligi 120-150 sm. kengligi 60-80sm hajmda bo'lishi kerak, chuquming Ьir tomoni yuza tomon deb hisoЫanib quyoshga qarab turishi lozim.
Tuproq yuzasidagi qatlamlar yaqqol ko'rinib turgandagina gorizont
larning tavsifini aniq yozish mumkin bo'ladi. Kavlaganda chiqqan tuproqlar Ьir tomonga to'plab quyiladi, bunda Ьir tomonga yuqori qatlam yoki gumusli qatlamdan chiqqan tuproqlar uyulsa, ikkinchi tomonga esa pastki qatlamdau olingan tuproqlar tashlanadi. Chuqur 75- 100 smgacha bo'lishi mumkin, tuproq qatlami yozib olingandan so'ng tuproqlar chuqurga tash\anib oldin pastkiqatlamdan olingan tuproq\ar, so'ngra yuza qismidan olingan tuproqlar tash\anib ko'mib tash\anadi.
Chuquming yuza qismini ta'riflash uchun maxsus pichoqni olib
tuproq gorizontlari Ьelgilanadi va ularga ma'lum qonuniyatlar asosida ta'rif byeriladi: Bunda yuqori qatlam Ао ning quvvati sm bllan tarkibl
J
187
nimalardan iborat ekanligi yozib boriladi. Pastki gorizontlar tartib yozib boriladi va quyidagi belgilarga e'tibor byeriladi :
- quvvati sm.da hisoЫanib yerning ustki qismidan ma'lum chuqurlikkacha bo'lishi, masalan 4-20sm: 20-25, 25-70 sm va hokoza tarzda aniqlab boriladi;
Quruq holdagi tuproq rangi, buning uclшn oppoq qog'ozga
tuproq to'kiladi va uning qurishi kutiladi :
Namlik holatini besh xil ko'rsatkich bo'yicha o'rganiladi: quruq tuproq; sal nam tuproq (qo'lga sovuq seziladi); nam tuproq, (qo'lda eziladi); ho'l tuproq(siqsa suvi chiqadi); suyuq tuproq (suvda yerigan oqib ketuvchi );
Tuproq gorizontining mexanik tarkibl olti xil bo'dib kesib
olinadi: qum tuproq (tuproq qo'ldan to'kilib ketadi); qumoq (qo'lda dumaloqlash mumkin); engil soz tuproq (cho'zinchoq shakllar tayyor lash mumkin);o'rtacl1a soz tuproq ( cho'zilgan shaklni buksa yorilib ketadi va sinib qoladi);og'ir soz tuproq (loydan xalqa yasalganda katta yoriqlar paydo bo'ladi); soz tuproq (loydan xalqa yasalganda yorilib yoki sinib ketmaydi). Birinchi uch xil tuproqlarga odatda engil tuproqlar deyiladi, keyingi uch xil tuproq og'ir tuproq deb yuritiladi.
Struktura deganda, tuproqning donadorligi tushuniladi belgilariga ko'ra donador bo'lishi mumkin, bunday tuproqlar asosan daryolarning vohalarida ko'p uchraydi; eng ko'p tarqalgan tuproq turi bo'laklangan kesak ( yirik, o'rtacha,mayda); yopishqoq Ioy tuproq Ьir-Ьiriga yopishgan tuproq massasi; yong'oqsimon uchlari o'tkir
kesaklar9an iborat; strukturasiz ( mutloq sochiluvchan unumdшligi past tuproqlar);
Zichligi-tuproqning Ьirlashish xususiyatiga aytiladi. Tuproq
qatlami gorizonti sochiluvchan (chang, qum), g'ovak (belkurak yoki pichoq ning qiynalmasdan kirishi), zich (belkurakning og'ir kirishi), qattiq (Ьelkurakning tuproqqa kirishi juda qiyin), o'ta qattiq belkurak mutloqa tuproqqa kirmaydi).
Yangi hosil bo'lgan moddalar-rivojlanish jarayonida tuproqning yuza qismida moddalar to'planadi va ulardan gumus hosil bo'ladi, doimo gumus А1 gorizontda hosil bo'ladi.
Begona jismlar- ularning tuproq hosil bo'lish jarayoniga aloqasi yo'q, ammo vaqt o'tishi Ьilan tuproqqa qo'shilib boradi, bular o'simlik ildizi, turli suyaklar, g'isht qoldiqlari, mayda toshchalar bo'Iishi
mumkin.
188
Gorizontlarning Ьiridan Ьiriga o'tishi ko'z Ьilan chamalab quyidagicha vizual' baholanadi (o'tkir, navbatli, tekis, buralgan va sezilmas).
Tuproq kesimini yozib bo'lgandan keyin albatta tuproqning to'liq nomi yoziladi, bu yerda tuproq tipi, mexanik tarkibl, tuproq hosil qiluvchi jinslar etiЬorga olinib tuproqning nomi aniqlanada, masalan
o'tloq -Ьotqoq tuproq yoki xokazo. Tuproqning ushbu xususiyatlari aniq-lanayotganda yeroziyaga uchragan tuproqlar haqida ham
ma'lumotlar olish mumkin. RespuЬlikaning ko'pgina agrotsenozlarida suv, shamol yeroziyasiga uchragan tuproqlar ko'p kuzatiladi, yeroziyaga uchragan tuproqlar ham Ьir necha turga bo'linadi: sal yeroziyaga
uchrash, o'rtacha, kuchli, o'ta kuchli yeroziyalanish.
|
| |
