|
З. Iqlim o'zgarishining global oqibatlari
|
| bet | 83/119 | | Sana | 07.02.2024 | | Hajmi | 0,61 Mb. | | #152531 |
Bog'liq Ekologiya 11. Rom уоrм ато. Л tos II кenт z 1 L-fayllar.org11.З. Iqlim o'zgarishining global oqibatlari
Harorat va yog'inlar. XXI asrda kutilayotgan isish jarayonini o'ylab tasavvur qilish qiyin. Isish Shimoliy yarim shaming yuqori kengliklarida ayniqsa kuchli bo'ladi, iqlim zonalari qutЫarga tomon suriladi. Atmosfera yog'inlarining o'rtacha miqdori ortadi, lekin ayrim regionlarda yog'inlar ortishi yoki kamayishi mumkin. Yog'in miqdori ortishi mumkin bo'lgan hududlaming katta qismida ulaming yillararo tebranishi kuchayadi, qurg'oqchilik va suv toshqinlari Ьilan almashib turadi.
Muz/iklar yupqalashib Shimoliy yarim sharda qor qoplami, doimiy muzloq yerlar va dengizlardagi muz qoplamlarining Rossiya, Kanada kabl barcha Shimoliy hududlarda joylashgan mamlakatlarda kamayishi kuzatiladi.
Dunyo okeani sathi та 'lumotlarga muvofiq 9 - 88 sm ko'tariladi. Bunday ko'tarilish okean suvlarining isish hisohiga kengayishi, muzliklar va qutЫardagi muzlaming yerishi natijasidir. Ви esa suv toshqinlari xavfini kuchaytiradi, qirg·oq Ьо'yi zonalarida joylashgan pastqam yerlarning katta qismini bosishiga olib keladi.
Salbly ta'sirlar, iqtisodiy ojiz rivojlanayotgan mamlakatlaming katta qismi joylashgan tropik va suЬtropik zonalarda ko'proq uchraydi. Modellardan foydalanib, o'tkazilgan tadqiqotlar shunday faraz qilishga imkon byeradiki, tropik tsiklonlardan shamolning Ьo'lish chegaralari va
tmosfera yog'inlarining miqdori ortadi, demak, taЬiiy omillardan qurbonlar soni ham ko'payadi.
Isish va dengiz sathining ko'tarilishi ekotizimlar mahsuldor ligining o'zgarishiga olib keladi. Bunda ayrim o'simliklar va hayvonlar turlarining yo'qolib ketish xavfi ortadi. Eng katta xavf o'ta sezgir ekotizimlar, jumladan marjon orollari soxil bo'yi o'rmonlari, baland tog' ekotizimlari, tabliy yaylovlar va doimiy muzloq rayonlardagi ekotizim
larga tahdid soladi. Shuni ham alohida qayd etish lozimki Ьirinchi navbatda tub xalqlar va barcha tirik organizmlar aziyat chekadilar,
.'.:.llunki ular to'g'ridan - to'g'ri bunday muhitida yashashga moslash
magan Ьо'ladilar.
195
SO2 kontsentratsiyasining ortishi ayrim o'simliklar mahsuldorli gining ko'payishiga ta'sir etadi, lekin iqlim o'zgarishi umumiy ekotizimlar mahsuldorligining kamayishiga ham olib kelishi mumkin. Yog'inlar, qurg'oqchilik, zararkunandalar va boshqa turdagi qurt - qumursqalar bosqini kabl xavfli hodisalar tufayli ekotizimlarda sezilarli bo'lishi ham kutilmoqda. O'rmonlar va torflarda kelib chiqa digan yog'inlar shaharda atmosfera havosi itloslanishining ortishiga olib keladi. Buning oqibatida turli kasalliklar ko'payadi
lqlim o'zgarishi odamlar sog'lig'iga, ayniqsa tropik va subtropik
mamlakatlardagi kam daromadli aholi guruhlariga salbly ta'sir etadi. Malyariya, Denga isitmasi, vabo kabl boshqa kasalliklar tufayli aholi o'rtasida o'lim soni ortishi kutiladi.
Mu'tadil iqlimli hududlarda haroratning qisman ko'tarilishi hisoblga hosildorlik ortadi, Rossiya, Kanada va Ьoshqalar lekin ancha sezilarli o'zgarishlarda esa karnaya boshlaydi. Ko'plab tropik va subt ropik regionlarda haroratning har qanday ko'tarilishida barcha ekinlar hosildorligi karnaya boradi. Qurg'oqchil regionlarda jumladan, Markaziy Osiyo mamlakatlarida suv etishmasligi muammosining yanada ortishi kutiladi.
Shimoliy Evropa iqlirni doirno iliq Golfstrirn oqimi ta'sirida shakllanadi. Kelayotgan quyosh radiatsiyasi bo'yicha shirnoliy evropaliklar, Kanada va Siblrda xavo harorati Ьirxil, chunki ular Ьir xil kengliklarda joylashgan.
Golfstrirn - global okean tsirkulyatsiyasining Ьir qisrni bo'lib, okeanograflar uni «konveyer» deb atashadi. Global okean tsirkul yatsiyasiga shamollar va Yerning aylanishi, suvning harorati va slю'rligi ta'sir etadi. Ilik suv Atlantika orqali shamol tomon Arnazonkadagi suvning oqish tezligiga nisbatan Ьir necha marta katta tezlikda oqadi. Juda katta iliq suv rnassalari Evropa atrofi havosini o'rtacha besh darajaga isitadi, bu tekin «isitgich» rninglab yillar davomida xavoni isitishga yordam byeradi.
Shimoliy Atlantika suvining zichligi uning sho'cligi va haroratiga bog'liq. Bu omil «issiqlik konveyeri» tezligiga ta'sir etadi. Yuzadagi iliq suv Arktikaning sovuq havosi Ьilan to'qnashib, soviydi va natijada suvning zichligi ortib, cho'ka boshlaydi. Ikkinchi tomondan shirnol tomondan kelgan suvlar yorng'irlar, daryolar va yerigan qor suvlari Ьilan aralashadi va zichligi suvlaming qo'shilishi «issiqlik konveyeri» to'xtab qolishga olib kelishi rnurnkin. Bu lюlatlar so'ng Shimoliy Atlantikada avval suvning keyin xavo haroratining kuchli sovishiga olib keladi.
196
Atmosferada karbonat angidridning to'planishi natijasidagi global isish doimo og'ir oqibatlarga olib kelishi mumkinmi? Bir joylarda isish o'ta foydali bo'lib, chuchuk suv miqdori yomg'irlar, qor va qit'alardan keladigan daryo suvlari hisoЬiga ortadi. Buning hammasi suvning zichligini kichraytirib, «issiqlik konveyeri» mexanizmini sekinlashtirishi yoki to'xtatishi mumkin.
Oxirgi yillarda olimlar okean tubldan olingan ko'plab namunalami olib tahlil qildilar. Yangi dalillar bo'yicha sovuq davrlarda «konveyer lentasi» yo'q bo'lmaydi, balki janub tomon siljiydi. Sifat jihatdan tsirkulyatsiyaning buzilish effekti taxmin qilinmoqda, lekin iqlimni o'zgartirish uchun qo'shilishi zarur bo'lgan chuchuk suv miqdori umuman noaniqdir. Shu Ьilan Ьirga sho'rligi va harorati turlicha bo'lgan suv massalarining aralashish tezligini aniq hisobga olish ham murakkab. Yer iqlimi himoyalanmagan tizimdir. Kelgusi yuz yillikdagi uzluk
siz isish sharoitida Evropa iqlimida ham noxushliklarni kutish joizdir.
|
| |
