|
O'rmonlar sharoit o'zgarishiga sekin moslashadi
|
| bet | 91/119 | | Sana | 07.02.2024 | | Hajmi | 0,61 Mb. | | #152531 |
Bog'liq Ekologiya 11. Rom уоrм ато. Л tos II кenт z 1 L-fayllar.orgO'rmonlar sharoit o'zgarishiga sekin moslashadi. Kuzatish va tajribalarning ko'rsatishicha, o'rtacha global haroratning 1°s ga barqaror ko'tarilishi o'rmonlarning faoliyatiga va tarkiblga salbly ta'sir
ko'rsatadi. O'rmonlardagi hozirgi turlar tarkibl o'zgarib bonnoqda. Shu Ьilan Ьir vaqtda yangi turlarning kelib chiqishi oqibatida esa yangi ekotizimlar paydo bo'lishi mumkin. lsish tufayli kelib cblqadigan xavflalarga zararkunandalar, mikroorganizmlar miqdorining ortishi, o'rmon va dashtlardagi yog'inlar sonining ko'payishini ham qo'shish mumkin.
O'rmonlar asosiy SO2 yutgichdir va kislorod to'plovchi asosiy manbadir. Ular iqlimga mahalliy, regional va matyeriklar miqyosida tirik organizmlar va ularning rivojlanishiga to'g'ridan - to'g'ri ta'sir ko'rsatadi. Bu ta'sir yer osti tuproq- haroratiga, transpiratsiya jarayoni, bulutlar shakllanishi va yomg'irlar yog'ishida aks etadi.
Cho'llar, qurg'oqchil va yarim qurg'oqcl1il ekotizimlarda sharoit yanada ekstremallashadi yoki og'irlashadi. Ayrimlarini hisobga olma ganda, cho'llar yanada jazirama bo'lib, ularda namlik qisman ortadi. Yuqori havo harorati o'zlarining issiqqa nisbatan barqarorligidan to'la foydalanaolmagan ayrim organizmlarning yo'qolishiga olib keladi.
Hayvon turlarining migratsiyasi uchun tabliy «koridorlan> ni
yaratish o'rmon ekotizimlariga paydo keltirisl1 mumkin. O'rnюnlami tiklash va yog'inga, zararkunandalar va kasalliklarga qarshi kurashni kuchaytirish ekotizimning moslasblshida ijobly blssa bo'lishi mumkin. Yaylov o'simliklarini o'zora selektsiyasi va duragaylari turlar tarkiblni nazorat qilish hamda mollarni boqishning yangi usullarini qo'llash yo'li Ьilan amalga oshirisl1 mumkin. Cho'llanayotgan yerlarda qurg'oq chilikka chidamli turlar ekish hamda ularni shu sharoitga moslashtirish va tuproq yeroziyasiga qarshi kurash ta'minlanayotgan taqdirda iqlim o'zgarisl1iga yaxshi moslashadilar.
Yog'inlar yog'ish harakterining o'zgarishi doimo suv resurslariga salbly ta'sir ko'rsatadi. Shimoliy yarim o'rta va yuqori kengliklaridajala yomg'irlar va qalin qor yog'ishi tez-tez kuzatilmoqda, ammo har ikki yarim sl1aming tropik va subtropiklarida yomg'irlar soni qisqardi. Sharqiy Evropa, Rossiyaning G'arbly qismi, Kanadaning markazi va Kalifomiyaning katta hududlarida daryo oqimining maksimal qiymatlari bahordan qishga ko'chmoqdi. Buning sababl yog'inlaming qor emas yomg'ir ko'rinishida yog'inlardir, ular daryo o'zaniga tez etib kelmoqdalar. Nigyer daryosi, Chad ko'li va Senegal (Afrika) daryosi kabl yirik havzalarda umumiy oqimning hajmi 40--60% ga kamaydi.
207
Iqlim o'zgarishi yog'inlarniпg ko'p miqdorda yog'ishiga hamda bug'lanish darajasining ortishiga olib keladi. Umuman, gidrologik tsiklning jadallashishi dunyo Ьo'yicha iqlimning namlashishiga olib keladi. Asosiy masala shundaki, oxir oqibatda ushbu namlik kerakli joyga tushadimi, u qayerlarda taqsimlanadi?
Yong'inlar miqdori, ehtimol, ayrim rayonlarda ortadi, boslщalarida esa kamayishi mumkin. Hozircha bu Ьorada taxminlar va baholashlar juda xilma-xil hamda murakkabdir: yog'inlar harakterining o'zgarishi
Yer osti gruntlarida namlikning oshishi o'z navbatida, o'simlikdagi trans-piratsiya jarayoniga, bulutlar hosil bo'lishi va yog'inlarga ta'sir etadi. Shuningdek, o'rmonlami kesish, shaharlar qurish, qishloq
xo'jaligi ekin maydonlarini sug'orish maqsadida daryolardan katta miqdorda suv olish kaЬilar ham yog'in miqdoriga ta'sir etadi.
lqlim qancha quruq bo'lsa, mahalliy gidrologiya shuncha sezuv
chan bo'ladi. Quruq iqlimda harorat va yog'inlar miqdoridagi kichik o'zgarishlai·dan oqim hajrnining katta o'zgarishlarini keltirib chiqai·ishi mumkin. Qurg'oqchil va yarim qurg'oqchil turnanlarda yog'in miq dorining karnayishiga, bug'lanish va o'simliklarda transpiratsiyaning ortishiga o'ta sezgir bo'ladi. Ayrim iqlirn o'zgarishi bo'yicha kuzatishlar yoki modellar kelajakda Markaziy Osiyo, O'rta yer dengizi Janubly Afrika va Avstraliyaning qurg'oqchil iqliшiy regionlarida o'rtacha yog'in miqdorining yanada kamayishini ko'rsatmoqda.
|
| |
