Insoniyat uchun уапа Ьiг muhim тиатто Ьи iqlim o'zgarishiga moslaslrishdir. Global isish boshlandi, uni, hech Ьо'lmaganda, yaqin
100 yil davomida to'xtatib qolislt mumkin emas.
11.4. lqlim o'zgarishiga moslashish va iqlim o'zgarishiga moslashish nima?
Issiqxona gazlari chiqindilarini to'satdan va keskin yo'q qilish ham iqlim o'zgarishini to'xtata olmaydi, aslida buning iloji ham yo'q. Shu iqlimda yashayotgan insoniyat va lqlim tizimida bo'layotgan issiqxona gazlari kontsentratsiyasining o'zgarishini kechikib sezdi. Global isish bu kursatkich insoniyat Ьilan bog'lik bo'lmay, okeanlaming issiqlik enyer giyasi Ьilan ham bog'liqdir. O'tmishdagi va ayni kundagi chiqindilar hozirdayoq eng kamida XXI asrda Yer iqlimida bo'ladigan o'zgarishlami belgilab qo'ydi. Tabliy ekotizimlar va kishilik jamiyati
joylardan Ьoshqa yerlarga ko'chirishi mumkin.
200
sezmoqdalar. Chiqindilarga qarshi kurash juda muhimligiga qaramay, uni kutilayotgan ziyonni kamaytirishga qaratilgan adaptatsiya - moslashis/1 ishlari amalga oshirish lozim.
Adaptatsiya - moslashish sistema yoki barcha tirik organizm laming o'zgargan yoki o'zgarishi kutilayotgan sharoitga moslashishidir. Sistema yoki ob'ektning nozikligi iqlim o'zgarishi natijasida unga keltirilishi murnkin bo'lgan zarar yoki ziyonning miqyosi Ьilan aniq lanadi. Masala, AQSh, Buyuk Britaniya yoki Nidyerlandiya kaЬi sanoati rivojlangan Ьоу mamlakatlaming moslashish qoЬiliyati iqlim o'zgarishini juda tez sezadigan kichik orol mamlakatlariga nisbatan ancha yuqori.
Iqlim o'zgarishlariga moslashish to'satdan yoki rejalasl,tirilgan Ьо'lishi mumkin. Rejalashtirilgan moslashish oldindan boshlanishi mumkin, uning afzalligi ham shunda.
Sog'lom fikrlash asosida aytish mumkinki, mumkin va aniq bo'lgan iqlim o'zgarishiga juda yaxshi tayyorgarlik ko'rish lozim. Buning uchun iqlim o'zgarishining atrof muhit, resurslar va ijtimoiy - iqtisodiy sohalardagi oqibatlarini baholash bo'yicha ma'lum ishlarni bajarish talab etiladi. Barcha, jumladan, iqtisodiy, ijtimoiy va tibblyot sohalarining nozikligini va oqibatlarini baholash lozim. Shu Ьilan Ьirga oldindan mumkin bo'lgan yo'qotishlami bartaraf etadigan yoki kamaytiradigan tadblr va choralami ko'rish zarur.
Iqlim o'zgarishiga moslashishning quyidagi tadЬirlarini qayd etish mumkin:
Keladigan z.araming oldini olish va kamaytirish;
Zararga uning taqsimlanishi sharoitida yo'l qo'yish, bunda sa!Ьiy ta'sirlar vaqt (maxsus fondlami tashkil etish) yoki hudud (zarar ko'r magan boshqa regionlardan yordam sifatida) bo'yicha taqsimlanadi;
Tiklash, bunda e'tibor zarar - ko'rgan sistemani tiklashga qara tiladi.
Zarami bartaraf etish uchun oldindan chora ko'rish mumkin. Ma sa\an, dengiz sathi ko'ttrilishidagi suv toslщinini damba qurib, to'xtatib qolish mumkin, yoki yuvilgan tog' yonbag'irlarda o'rmonzorlami tiklash mumkin. Odamlar ham ilojsiz ravishda o'zlarining iste'mol turini yoki faoliyat doirasini o'zgarishlari mumkin. Shu Ьilan Ьirga o'z faoliyat
doiralariga mos keladigan joylarga ko'chib o'tishi, suv etarli bo'lgan joylarda gidroelektrostantsiyalar qurishi, qishloq xo'jalik faoliyatini nisbatan tog' yonbag'irlaridan yoki sug'orish uclшn suv etishmaydigan
Boshqa «pashsha - chivin» kasalliklari, masalan, G' arbly Nil bezgagi,
201
Zararni ham ma'lum darajada kamaytirish mumkin. Bunga qishloq xo'jaligi ekinlari turlarini o'zgartirish, o'ta yomon sharoitlarda bo'lsada, kafolotlangan hosil olish Ьilan yerishish mumkin.
Dengiz sathining ko'tarilishi aslida yer osti chuchuk suvlari qatlamiga va chuchuk suvlaming boshqa manbalariga xavf tug'diradi. Yer osti suv qatlariga dengiz suvining qo'shilishini oldini olish uchun odamlar yer ostidan tortib suv olinadigan chuchuk suvlar hajmini kamaytirishlari lozim. Qirg'oqbo'yi rayonlarida dehqoncltilik ucltta xat'.[ ta'sirida bo'ladi: suv tos/1qinlari, chucltuk suv etishmasligi va tuproq s/,o'rlanish.. Masalan, Nidyerlandiya va Indoneziyaning qirg'oq-qa yaqin joylashgan botqoqli yerlaridagi qishloq xo'jaligi okean sathiningjuda kichik o'zgarishlarini ham darrov sezadi.
Nam qirg'oq bo'yi joylarining Ьiologik turlar xilma - xilligini, ko'plab organizmlar hayot tsiklini saqlashda mul1imdir. Dengiz sathi ko'tarilisblda botqoqlik matyerik ichkarisi tomon ko'cl1adi. Bunday ko'chishda ko'plab organizmlarga katta qiron keltiriladi. Qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishi rivojlangan pastqam hududlar ham xavf ostida qoladi. Eng xavfli hududlar qatoriga Amazonka, Ganga" Missisipi, Nigyer, Nil, Ро, Yantszi va boshqa daryolarning deltalari kiradi.
|
