|
O'zbekiston RespuЫikasi va iqlim o'zgarishi Ьilan bog'liq muammolar
|
bet | 94/119 | Sana | 07.02.2024 | Hajmi | 0,61 Mb. | | #152531 |
Bog'liq Ekologiya 11. Rom уоrм ато. Л tos II кenт z 1 L-fayllar.org11.8. O'zbekiston RespuЫikasi va iqlim o'zgarishi Ьilan bog'liq muammolar
O'zbekiston Osiyoning qurg'oqchil zonasida 37° va 45° shimoliy kengliklar hamda 56° va 73° sharqiy uzoqliklar oralig'ida joylashgan. Uning maydoni 447400 km2 ni tashkil etadi. RespuЫika agrar - indust riallashgan mamlakat bo'lib, iqtisodiyotida sug'oriladigan dehqon chilikka asoslangan qishloq xo'jaligining hissasi kattadir.
lqlim o'zgar,"shi muammosining muhimligi va uning salbly oqibatlarini yumshatish bo'yicha shoshilinch choralar ko'rish lozimligini hisobga olib, O'zbekiston RespuЫikasi 1993 yilda Iqlim o'zgarishi haqida BMTning Doiraviy Konventsiyasini (RКIK), 1998 yil noyabrda
esa Кioto protokolini imzoladi. Кioto protokoli 1999 yil 20 avgustda Oliy Majlis tomonidan ratifikatsiya qilindi.
210
O'zbekiston o'z majburiyatlariga asosan RКIK Sekretariati va Tomonlar Konfyerentsiyasiga quyidagi masalalar bo'yicha o'z ma'lumotlarini taqdim etdi:
Mamlakatning milliy sharoiti va o'ziga xos xususiyatlari;
Issiqxona gazlari milliy kadastri (inventarizatsiya ma'lumotlari);
Issiqxona gazlari chiqindilari taxminlari;
Emissiyalami (tashlanadigan zaharli gazlami kamaytirish imkoniyatlarini baholash va shu yo'nalishda bajariladigan zarur chora tadЬirlar;
Iqlimni kuzatish tizimlari olib boriladigan iqlimiy tadqiqotlar
Iqlim o'zgarishi oqibatlarini baholash va moslashishining mum kin bo'lgan yo'llari
Iqlim o'zgarishi masalalari bo'yicha o'qitish va ularni omma lashtirish.
O'zbekistonda konventsiya bo'yicha majburiyatlarini bajarish imkoniyatlarini mustahkamlashga.
Doiraviy Konventsiyani imzolagan mamlakatlar kaЬi O'zЬekiston
RespuЫikasi ham o'z majburiyatlarini bajarishga qaratilgan loyihalarini amalga oshirdi. Birinchi qadam sifatida «O'zbekiston mamlakatni iqlim o'zgarishi bo'yicha o'rganish» loyihasi amalga oshirildi. Birinchi marta RespuЫika taЬiatni mulюfaza qilish qo'mitasi tomonidan Milliy doklad (O'zbekiston RespuЫikasining Ьirinchi milliy axboroti) ishlab chiqildi va RКIK ning 5-tomonlar konfyerentsiyasida taqdim etildi. Mazkur axborot milliy majburiyatlarga mos bo'lgan barcha ma'lumotlarni qamrab olgan.
Loyiha bo'yicha tadqiqotlarning ko'rsatishicha, O'zbekistonda atmosferaga tashlanadigan karbonat angidrid gazi, issiqxona gazlarning
asosini tashkil etib, barcha chiqindilarning 65% ni tashkil etadi. SO2 chiqindilaming eng katta manbai O'zbekistonning enyergetika sohasi
bo'lib, ya'ni energiyani ishlab chiqarish va iste'mol qiladi hamda undan foydalanadi.
Issiqxona gazlarini atmosferaga tashlaydigan ikkinchi manba
respuЫikada metan l1is0Ыanadi (27 % atrofida). Uning to'rtdan uch qismi chiqindilari taЬiiy gaz, neft va ko'mimi qazib olishda va tashishda paydo bo'ladi. Global isishning oldini olish maqsadlarida qishloq xo'ja ligida metan chiqindilari chorvachilikda, issiqxonalarda, uylami isitish da, kichik quvvatli energiya tarmoqlari o'mida foydalanish mumkin. RespuЬlikada bu borada hozir kichik xajmda Ьir muncha ishlar qilin moqda.
211
Issiqxona gazlari emissiyasining oldini olisb maqsadida qilinayot gan ishlar 1990 yildan boshlandi. Xozirgacha dunyo mamlakatlarida SO2 emissiyasining o'zgarishi, asosan yalpi ichki mahsulot dinamikasi Ьilan bog'liq. Afsuski, O'zbekistonning xalq xo'jaligi tarmoqlarida energiya samaradorligi pastligicha qolmoqda. Bu holat chiqindilami qayta ishlashda ham aks etadi,bu boardagi ishlarda Ьiroz yutuqqa yerishilsa respuЬlika aholisi ehtiyoji uchun Ьir qancha ishlami amlga oshirish murnkin Ьo'lardi.
«Iqlimiy loyihalar» Ьilan ishlash natijasida O'zbekistonda issiqxona gazlari chiqindilarini kamaytirish yo'l\ari aniqlandi.
Bu borada quyidagi\ar ustuvor yo'nalish hisoЫanadi :
yoqilg'i-enyergetika majmuasida gazlar emissiyasini kamaytirish;
uy - joy - kommunal sektorida energiya samaradorligini oshirish;
neft- gaz sektorida metan oqib ketis\1ini kamaytirish;
issiqxona gazlar emissiyasini inventarizatsiyalashning asosiy natijalari;
issiqhona gazlari emissiyasi va iqlim o'zgarishining sa\Ьiy oqibatlarining kamaytirishda O'zbekiston ustuvor texnologik ehtiyojlari;
regional iqlim stsenariyalari va iqlim o'zgarishining qishloq xo'jaligi hamda o'rmon o'simliklariga bo'lgan ta'siri;
iqlim o'zgarishiga nisbatan suv resurs\arining nozikligini baholash;
O'zbekiston RespuЬlikasi hududida iqlim o'zgarishini baholash, noziklikni baholashning uslubly jihatlari.
To'g'ri bu borada ilmiy xulosalar,takliflar byerilgan, ammo amalda Ьiron ish qilinayotgani yo'q, lekin, afsuski, ilmiy xulosa\ar xozircha
qog'ozda turibdi, bu ishlar amaliyotda qo'llanila boshlansagina iqlim o'zgarishining oldini olish buyicha ishlar bajarilmoqda deb xulosa qilish
mumkin. O'zbekistonda yashovchilar hozircha kelajak iqlimidan xavo
tirda emaslar, ulaming ko'pchiligi ekologiya, ekologik fojialar, iqlim o'zgarishi kaЬi tushunchalar ustida kam ma'lumotga egadirlar.
Issiqxona gazlari chiqindilarini cheklash, o'rmonlami kengaytirish, noan'anaviy energiya manbalardan foydalanishga yo'l\antirilgan har
qanday faoliyat ustivor bo'lishi lozim. RespuЬlikaning har Ьir fuqorosi barcha resurslarga ehtiyotkorona munosabatda bo'lishlari zarur.
Iqlim o'zgarishiga moslashishning Milliy strategiyasini ishlab chiqish va uni barcha odamlarga tushunarli tarzda etkazish, eng kichik
energiya manbalaridan kundalik ruzg'or ehtiyojlari uchun foydalanishga
212
yerishish. Kelajakda iqlim o'zgarishi va uning oldini olish bo'yicha o'z yo'nalishimizni belgilab olishimiz, ustuvor jabhalami aniqlashimiz chuchuk suvlardan tejab foydalanishimiz va avtotransportlardan tashlanadigan zaharli gazlarni kamaytirsak murakkab, shu Ьilan Ьirga zarur ishni amalga oshirish uchun kuchlami Ьirlashtira olishimizga imkon bo'ladi.
O'zbekiston subtropik va mu'tadil iqlirn mintaqalarining shimoliy chegaralarida joylashgan. Quyosh radiatsiyasi oqimining yuqoriligi Ьilan Ьir qatorda relefi va atmosfera tsirkulyatsiyasining o'ziga xosligi bu yerda iqlimning kontinental tipini shakllantirgan. Hudud uchun havo harora-tining katta qiymatlarda mavsumiy va kunlik tebranishlar. uzoq davom etadigan quruq va issiq yoz, namligi katta bahor va beqaror qish xosdir.
Havoning o'rtacha harorati iyulda hudud bo'yicha shimolda 26°S dan respuЬlika janublda ЗО0 S gacha o'zgaradi. Eng yuqori harorat 45 - 47°S gacha etadi. Yanvarda 0'1iacha haroi·at shimolda 8°S dan janubda 0°Sgacha pasayadi, minimal harorat З8°S ga tushadi (Ustyurt platosida).
Mamlakat hududi turli nam havo masalari uchun ochiq. Siklonlar O'zbekiston hududidan o'tayotib, оЬ - havoda keskin o'zgarishlar qila di. Shimol, shimoli - g'arb va g'arЬdan katta maydondagi tekisliklarga atlantika va arktika havo massalari kirib keladi. Qishdagi isishlar hududga tsiklonlaming iliq sektoridagi tropik havo massalarining kirib kelishi Ьilan bog'liq bo'lib, ular keskin sovushlar Ьilan almashinadi.
|
| |