|
Экология” фанидан
|
| bet | 4/6 | | Sana | 17.05.2024 | | Hajmi | 183,93 Kb. | | #240584 |
Bog'liq 2.Ekalogiya mustaqil ishi2 14-variant ekalogik va xalqaro hamkorlikGlobal isish muammosi
Ilk bor, 1896-yilda shved ximigi Arrenius: «Kо`mirni yoqish natijasida atmosferaga tashlanadigan karbonat angidrid global isishga olib keladi», degan farazni aytgan. Ma‟lumki, karbonat angidrid (CO2) zaharli emas, u о„simliklar uchun oziqa hisoblanadi. CO2 qisqa tо`lqinli quyosh nurlarini о`tkazadi, lekin Yerdan qaytarilgan uzun tо`lqinli issiqlik nurlanishini ushlab qoladi. Natijada, issiqxona effekti vujudga keladi. XX asrning oxirgi 30 yilida olimlarga xlorftoruglerodlar (XFU), metan (CH4) va azot oksidi (N20) ham issiqxona effektiga olib kelishi ayon bо`ldi. Issiqxona effekti hosil qiluvchi gazlar emissiyasining asosiy antropogen manbalari xususida tо`xtalib о`taylik: Karbonat angidrid – energiya olish, transport va boshqa qazib olinadigan yoqilg`ini yoqishda ajralib chiqadi. Metan – qishloq xо`jaligi ishlab chiqarishida (chorvachilik, sholi о`stirish va boshqalar) va tabiiy gazni qazib olishda hamda iste`molchiga yetkazib berishdagi yо`qotishlarda hosil bо`ladi. Azot oksidi – energetik jarayonlarda va qishloq xо`jaligida оg`itlar ishlatilganda ajralib chiqadi. Ftoruglevodorodlar, deb ataluvchi sun`iy kimyoviy moddalar va oltingugurt geksaftoridi (SF6) kabi uzoq yashovchi gazlar sanoat ishlab chiqarishi jarayonlarida ajralib chiqadi. Iqlimning global о`zgarishi haroratning kо`tarilishidagina aks etmay, balki quyidagi ayrim hodisalar soni va jadalligining ortishida ham ifodalanadi: jazirama issiq kunlar, qurg`oqchilik, suv toshqinlari, haroratning keskin kо„tarilishi yoki sovushi, sellar, kuchli shamollar. Iqlim isishining oqibatlari aholi sog`lig`iga bevosita va bilvosita ta`sir kо`rsatishi mumkin. Bevosita ta’sir oqibatlariga suv toshqinlari, dovullar, tо`fonlar, bо`ronlar natijasida halokatga uchragan odamlarni kiritish mumkin. Bundan tashqari, jazirama obhavo yurak qon-tomir kasalliklari, nafas olish organlari, nerv sistemasi, bо`yrak va boshqalardan kasallanishga hamda о`limning ortishiga olib keladi. Bilvosita ta’sir oqibatlari natijasi yog`inlar va botqoqliklar maydonining ortishi bilan bog`liq. Bu – chivin infektsiyasi, birinchi navbatda malyariya xavfining ortishiga olib keladi. Yuqori haroratli davrning kattalashishi kanalarning faollashishiga va ular sababchi bо`ladigan yuqumli kasalliklarning о`sishiga olib keladi. Iqlim о`zgarishi muammosining muhimligi va uning salbiy oqibatlarini yumshatish bо`yicha shoshilinch choralar kо`rish lozimligini hisobga olib, О`zbekiston Respublikasi 1993 - yilda Iqlim о`zgarishi haqida BMT ning Doiraviy Konventsiyasiga qо`shildi, 1998 - yilning noyabrida esa Kioto protokolini imzoladi. Kioto protokoli 1999 - yilning 20 - avgustida О`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan ratifikatsiya qilindi. Atmosferaning 20-30 kilometr oraliqda joylashgan о’ziga xos himoya qobig`i – ozon (O3) qatlamining siyraklashuvi ham dolzarb ekologik muammolardan hisoblanadi. Ozon qatlami Yer atmosferasining bir qismini tashkil etib, tarkibida katta miqdorda ozon bor. Ushbu qatlam Quyoshning taxminan 93 dan 99 foizgacha qattiq ultrabinafsha nurlarini yutadiki, ular tо`siqsiz Yerga yetib kelgudek bо`lsa, Yerdagi hayotni tо`xtatishi mumkin. Yer yuzida, dastlab 1970-yillarda stratosferadagi ozonning kamayishi kuzatildi. 1980-yillarda Antarktida ustida ozonning 50 % ga kamayishi qayd qilindi. Ozon qatlami insonlar va barcha jonzotlarni Quyoshning qisqa tо’lqinli ultrabinafsha nurlanishidan himoya qiluvchi ekran vazifasini о’taydi. Galogenli uglevodorodlar (xlorftoruglerodlar, galonlar, tetraxlormetan, metil bromid) ozonni buzuvchi moddalar hisoblanadi. Ozonning siyraklashuvi teri saratoni, immunotizimning kuchsizlanishi va pardali katarakta, о’simliklar jarohati, shu jumladan, о’simliklar hosildorligining pasayishi, plankton va fitoplankton singari dengiz hayvon turlari xilma-xilligining qisqarishi kabi salomatlik va ekologik muammolarning ortishiga olib keladi. 1987 - yilning 16-sentabrida ozon qatlamini yemiruvchi moddalar bо’yicha Monreal Protokoli ishlab chiqilgan. Ushbu sana har yili Xalqaro Ozon qatlamini himoya qilish kuni sifatida nishonlanadi. О’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov tomonidan 2006 - yilning 7-sentabrida О’zbekiston Respublikasining “Ozon qatlamini buzuvchi moddalar bо’yicha Monreal protokoliga tuzatmalarni (Monreal, 1997-yil, 17-sentabr) ratifikatsiya qilish tо’g’risida” gi va “Ozon qatlamini buzuvchi moddalar bо’yicha Monreal bayonnomasiga tuzatmalar (Pekin, 1999-yil, 3-dekabr) ni ratifikatsiya qilish tо’g’risida” gi qonunlar imzolandi.
|
| |
