ELEKTRODINAMIKA ASOSLARI
Elektrodinamika-elektr zaryadlari orasidagi o‘zaro ta’sirni amalga
oshiruvchi elektromagnit
maydon qonunlari haqidagi bo‘limdir.
Eng sodda elektr va magnit hodisalari juda qadim zamonlardanoq odamlarga ma’lum bo‘lgan. Bu hodisalar
yagona sistemaga solinguncha ko‘plab tajribalar o‘tkazilgan, kashfiyotlar qilingan. 1785-yilda fransuz fizigi
Sh.Kulon (1736−1806) nuqtaviy zaryadlar orasidagi o‘zaro ta’sir qonunini kashf etdi. 1820-yili daniyalik
fizik Ersted (1777−1851) elektr toki atrofida magnit maydon hosil bo‘lishini kashf etdi. 1831-yilda
M.Faradey (1791−1867) elekromagnit induksiya hodisasini ochdi. Ingliz olimi J.Maksvell (1831−1879)
elektrodinamikaning asosiy qonunlarini yaratdi va 1867−yilda e’lon qildi. U o‘zining
nazariyasida tabiatda
yagona elektromagnit maydon mavjudligini ko‘rsatdi. Nemis fizigi G.Gers (1857−1894) elektromagnit
to‘lqinlarning mavjudligini tajribada isbotlab, Maksvell nazariyasini tasdiqladi.
I BOB. ELEKTR MAYDON
Elektr maydon−elektromagnit maydonning (magnit maydon bilan birgalikda) namoyon bo‘lish
shakllaridan biridir. U harakatsiz zaryadga ta’sir ko‘rsatadi. Elektr maydon haqidagi tushuncha ingliz fizigi
M.Faradey tomonidan kiritilgan. Uning tasavvuri bo‘yicha harakatsiz har bir zaryad o‘z
atrofida elektr
maydon hosil qiladi. Bu zaryadlar bir-birlari bilan maydonlari orqali ta’sirlashishadi.
Harakatsiz zaryad
atrofidagi elektr maydonga elektrostatik maydon deyiladi. Ushbu bob elektrostatik maydonni o‘rganishga
bag‘ishlanadi.
1-§.Elektr zaryadi. Elektr zaryadining saqlanish qonuni.
Elektr zaryadi. Jun matoga ishqalangan kahrabo tayoqcha yengil narsalarni
tortish xususiyatiga ega
bo‘lishi juda qadim zamonlardan ma’lum bo‘lgan. Ingliz shifokori Jilbert (XVI asrning oxiri) ishqalashdan
keyin yengil narsalarni torta olish xususiyatiga ega bo‘lgan jismlarni elektrlangan (yunoncha kahrabolangan) deb
atadi va
elektr so‘zi qo‘llanila boshlandi. Tabiatdagi moddalarning turli-tumanligiga
qaramasdan faqat ikki
xilgina, qarama-qarshi ishorali elektr zaryadlari mavjud. Amerikalik fizik R.Milliken (1868−1953) tajribalar
yordamida elektr zaryadi diskret ekanligini, ya’ni istalgan jismning zaryadi elementar elektr zaryadi
e(
e=1,6
10
–19
C)ga karrali ekanligini aniqladi. Boshqacha aytganda, istalgan jismning zaryadi Q=±Ne, (N−butun son)
bo‘lmog‘i kerak.
Elektron (m
