Elektromagnit induktsiya qubılısın 1831-jılı Maykl Faradey anıqlag`an. Faradey
ta`jiriybesinin` mazmunı to`mendegishe` ushlarına
sezgir galvanometr
jalg`ang`an birinshi (l) solenoidtı alayıq. Ol ekinshi (2) solenoidqa jaqın jay-
R
2
1
24-su`wret.
lasqan bolsın (24-su`wret). Ekinshi solenoid
turaqlı tok ko`zine jalg`ang`an ha`m onnan
o`tiwshi tok reaostat ja`rdeminde basqarıladı.
Ekinshi solenoidtag`ı toktı arttırg`an sayın,
birinshi solenoidtag`ı galvanometr strelkasın
ko`birek jılısıwın ko`riw mu`mkin yamasa
toktı o`zgertiwdi toqtatıp, solenoidlardı bir-
birine salıstır-g`anda jılıstırg`anda da
galvanometr strelkasınıw awg`anın` ko`riw
mu`mkin. Biraq toktı reostat arqalı o`zgertiwdi
yamasa solenoidlardı qozg`awdı toqtatıw
menen galvanometr strelkası noldi ko`rsetedi.
1811-jılı Lents induktsion toktın` bag`ıtın anıqlaw mu`mkinshiligin beretug`ın
qag`ıydanı usındı. Ol to`mendegishe an`latıladı`
tuyıq konturda payda
bolatug`ın induktsion tok sonday bag`ıtlang`an, bul tok payda etken magnit
induktsiyanın` sol kontur menen shegaralang`an beti arqalı o`tetug`ın ag`ımı
magnit induktsiya ag`ımının` usı toktı keltiriwdegi o`zgeriwin
kompensatsiyalawg`a erisedi.
Induktsiya elektr qozg`awshı ku`shi. Elektromagnit induktsiya qubılısı arqalı
bazıbir tuyıq konturda elektr togı payda bolıp atırg`anlıg`ı, usı konturda
induktsiya elektr qozg`awshı ku`shi ta`sir etiwinen derek beredi. Induktsiya
elektr qozg`awshı ku`shtin` payda bolıw qubılısı menen tanısayıq. Bag`ıtı ha`m
shaması turaqlı bolg`an magnit maydanda bazıbir o`tkizgish jaylasqan bolsın.
Magnit maydannın` bag`ıtı o`tkizgish qozg`alıwshı tegislikke perpendikulyar
bolsın. O`tkizgish quramındag`ı erkin elektronlar da o`tkizgish penen birge
qozg`alısadı. Olarg`a magnit maydan ta`repinen ta`sir etetug`ın Lorentts ku`shi`
F =q B v
(15-8)
boladı. Lorentts ku`shi ta`sirinde elektronlar o`tkizgishtin` joqarg`ı ushına
jılısadı, na`tiyjede o`tkizgishtin` joqarı ushında
elektronlar kemiydi, to`mengi
ushında bolsa, elektronlar artadı. Sonın` ushın o`tkizgish ushlarında potentsiallar
ayırması ornaydı. Bul potentsiallar ayırması arqalı o`tkizgish ishinde payda
bolg`an elektr maydanı kernewliligin E menen belgilesek, elektronlardı
bunnan
keyingi jılısıwına tosqınlıq etiwshi ku`shtin` mug`darı to`mendegishe
an`latıladı`
