qE= -q v B yamasa
E = - v B
(15-10)
ℓ uzınlıqka iye bolg`an o`tkizgishtegi
elektr maydan kernewliligi, onın`
ushlarındag`ı potentsiallar ayırması menen baylanısqan`
1
-
2
= E ℓ
(15-11)
Bul ten`lemege (9-8) di qoysaq,
1
-
2
=-vBℓ di payda etemiz.
Demek, magnit maydandag`ı shınjırdın` qozg`alg`ıshlıq bo`limin tok
deregi dep
esaplaw mu`mkin.
Bul tok deregi elektromagnit induktsiya qubılısı arqalı payda bolg`anlıg`ı
sebepli, onın` elektr qozg`awshı ku`shi
induktsiya elektr qozg`awshı ku`shi dep
ataladı`
ind
= - v B ℓ
(15-12)
Bul ten`lemeni t g`R ko`beytip ha`m bo`leyik`
ind
= -
t
S
B
t
t
Bl
(15-13)
bunda
V
S =
F ekenligin esapqa alsaq, induktsiya elektr qozg`awshı ku`shi`
ind
=
t
Ф
(15-14)
Bul ten`lemedegi minus belgi induktsion toktın` bag`ıtı bul toktı
payda etkenligi
sebepli qarsılıq ko`rsetetug`ın ta`rizli bag`ıtlang`anlıg`ın, yag`nıy Lents
qag`ıydasına keri ko`rinedi.
Konturdan ag`ıwshı tok ku`shi o`zgerse, bul tok payda etip atırg`an magnit
ag`ımı o`zgeredi. Na`tiyjede kontur menen shegaralang`an bet arqalı o`tiwshi
magnit ag`ımı da o`zgeredi. Elektromagnit induktsiya qubılısının` tiykarg`ı
nızamına qarap, kontur beti arqalı o`tiwshi magnit ag`ımı o`zgergen barlıq
hallarda induktsiya elektr qozg`awshı ku`shi payda bolıwı mu`mkin. Sonın`
ushın konturdan ag`ıwshı tok ku`shinin` o`zgeriwi na`tiyjesinde de
tap sol
konturdı o`zinde elektromagnit induktsiya ornaydı. Bul qubılıs
o`zinduktsiya
qubılısu delinedi.
Eger katushkanı o`z ishine alg`an shınjırdı tok deregine tutastırsaq, katushkada
qosımsha tok payda boladı. Lents qa`desine qarap shınjırdag`ı bul qosımsha tok
tiykarg`ı tokka keri bag`ıtlang`an boladı. Sonın` ushın shunjırdı tok
deregine
tutastırg`anda, tok a`stelik penen artıp baradı.
R
1
L 2
K
25-su`wret.
O`zinduktsiya qubılısın baqlaw ushın 25-su`wrettegi shınjırdı jıynaymız. Eki
ha`r qıylı lampa tok deregine parallel tu`rde jalg`ang`an.
Biraq birinshi lampa
rezistor arqalı,
ekinshi lampa bolsa, induktivligi L bolg`an drosselge izbe-iz
jalg`ang`an. Shınjırdı jalg`a' protsessinde ekinshi lampa birinshi lampag`a
qarag`anda Birqansha keshlew janadı. Bul qubılıstın` mazmunın`
to`mendegishe tu`sindiriw mu`mkin. Shınjırdan tok o`te baslawı memen
katushkada artıp barıwshı magnit ag`ımı payda boladı. Onın` na`tiyjesinde
payda bolg`an induktsion toktın` bag`ıtı shıNjırdan o`te baslag`an tiykarg`ı
toktın` bag`ıtına keri bol20nlıg`ı ushın ekinshi lampa arqalı o`tiwshi toktın`
ma`nisi birden emes, al bazıbir waqıt dawamında o`zinin` maksimal ma`nisine
erisedi.
Konturdan o`tip atırg`an tok sebepli paydA a`olg`aN magnit ag`ımı tok
ku`shine proportsIonal, yag`nıy
F = L
I.
