• 1/j = -j ga ko’paytirish shu vektorni soat mili yo’nalishida π /2
  • Elektrotehnika va elektronika




    Download 7,5 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet24/148
    Sana13.01.2024
    Hajmi7,5 Mb.
    #136300
    1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   148
    Bog'liq
    ELEKTROTEHNIKA VA ELEKTRONIKA oquv qollanma


    va 
    b

    A
    vektorni haqiqiy va mavhum koordinata o’qlariga proektsiyalari - kompleks 
    sonning argumenti (vektor bilan X o’qi orasidagi burchakka mos keladi); j - mavhum son. a, b, A va α 
    kattaliklar orasida quyidagi munosabat mavjud: 
    a
    jb
    tg
    jb
    a
    A
    2
    2
    2
    ,
    (2.41)
    Kompleks sonlarni qushishda ularning haqiqiy va mavhum qismlari alohida - alohida qo’shiladi: 
    k
    k
    k
    b
    j
    a
    A
    A
    (2.42) 
    Ko’rinib turibdiki, 
    k
    A
    kattalik kompleks sonlar bilan tasvirlangan 
    k
    A
    vektorlar yig’indisiga mos
    keladi (2.11-rasm). 
    2.11 – rasm. A-vektorni kompleks sonlar bilan ifodalash 
    Ikki kompleks sonni ko’paytirish qoidasi quyidagicha: 
    )
    (
    j
    j
    j
    Be
    A
    Be
    Ae
    (2.43) 


    39 
    Bu ifodadan Ā vektorni tasvirlovchi kompleks kattalik Ā
     
     = 
    Ā

    j
    φ
     
    ni

    j
    φ
    kompleks songa 
    ko’paytirish Ā vektorni soat mili yo’nalishiga teskari yo’nalishda φ burchakka burish bilan teng
    qiymatli ekanligi kelib chiqadi (2.11-rasm). Agar φ
     = 
    π
    /2
    bo’lsa, u holda
    j
    j
    e
    j
    2
    sin
    2
    cos
    . (2.44) 
    Shunday qilib, vektorni 
    j
    ga ko’paytirish shu vektorni soat mili yo’nalishiga teskari yo’nalishda π
    /2
    burchakka burish bilan teng ekan. Xuddi shunga o’xshash, biror vektorni
    1/j = -j
    ga ko’paytirish shu 
    vektorni soat mili yo’nalishida π
    /2
    burchakka burish bilan teng qiymatlidir. 
    2.5. Sinusoidal tok zanjirlarida aktiv, reaktiv va to’la quvvatlar. 
    Ma’lumki, sinusoidal tok zanjirlarida quvvatlar uchburchagi (2.12-rasm, a va b)ning tomonlari 
    quyidagilarni bildiradi: 
    R
    I
    I
    U
    P
    R
    2

    zanjrning aktiv quvvati; (2.45) 
    X
    I
    I
    U
    Q
    X
    2

    zanjrning reaktiv quvvati; (2.46) 
    Z
    I
    I
    U
    S
    2
    -
    zanjrning to‘la quvvati; (2.47)
    S
    /
    cos
    -
    zanjrning quvvati koeffitsienti. (2.48) 
    2.12 – rasm. Quvvatlar uchburchagi. 
    Shuningdek, quvvatlar uchburchagidan foydalanib 
    P, Q, S
    va
    cos
    φ lar o‘rtasidagi bog‘lanishlarni aniqlash 
    mumkin: 
    ;
    cos
    cos
    UI
    S
    P
    (2.49) 
    ;
    sin
    sin
    UI
    S
    Q
    (2.50) 
    I
    U
    Q
    P
    S
    2
    2
    (2.51) 


    40 
    SI sistemasida aktiv quvvat Vatt, (Vt) yoki kiloVatt(kVt), reaktiv quvvat Volt-Amper reaktiv (VAr) yoki 
    kiloVolt-Amper reaktiv (kVAr), to‘la quvvat Volt-Amper (VA) yoki kiloVolt-Amper (kVA) birliklarda 
    o‘lchanadi. 
    To‘la quvvat energetik qurilmalar (elektr mashinalar, transformatorlar, uzatish liniyalari va 
    hokazolar)ning ishlatilish mobaynida n ominal kuchlanish U
    nom
    va nominal tok I
    nom
    bo‘yicha bera oladigan 
    eng katta elektr quvvati hisoblanadi [1]. 
    Aktiv quvvat iste‘mol qilinayotgan elektr energiyasining boshqa tur energiyaga (foydali ishga) 
    aylanish jadalligini ko‘rsatadi. 
    cos

    quvvat koeffitsiyenti to‘la quvvatning qanday qismi foydali ishga (ya’ni aktiv quvvatga) 
    sarf bo‘lganini ko‘rsatuvchi mezondir. Tok bilan kuchlanish orasidagi faza siljish burchagi qanchalik 
    kichik bo‘lsa, bu miqdor shunchalik katta bo‘ladi. Ammo, o’zgaruvchan tok zanjiri energiya to‘plovchi 
    reaktiv L va C elementlarga ega bo‘lganligi uchun hamma vaqt 
    1
    cos
    (yoki P1
    cos
    bo‘lganda to‘la quvvat butunlay foydali ish bajarish uchun sarf bo‘ladi. Aksincha, 
    cos
    birdan qancha kichik bo‘lsa, avvalgiday foydali ish bajarish uchun S ning qiymatini shuncha oshirish kerak 
    bo‘ladi.
    Masalan, U=380 V kuchlanishda P=4,5 kVt – aktiv quvvatni ta‘minlash uchun tarmoqdan iste’mol 
    qilinadigan tok va to‘la quvvat: 
    ;
    5
    ,
    4
    ,
    12
    lg
    '
    1
    cos
    kVA
    S
    A
    I
    anda
    bo
    ;
    6
    ,
    5
    ,
    8
    ,
    14
    lg
    '
    8
    ,
    0
    cos
    kVA
    S
    A
    I
    anda
    bo
    ;
    5
    ,
    7
    ,
    7
    ,
    19
    lg
    '
    6
    ,
    0
    cos
    kVA
    S
    A
    I
    anda
    bo
    .
    2
    ,
    11
    ,
    6
    ,
    29
    lg
    '
    4
    ,
    0
    cos
    kVA
    S
    A
    I
    anda
    bo
    Shunday qilib, zanjirdagi foydali ishni tokning aktiv tashkil etuvchisi 
    )
    cos
    (
    I
    I
    a
    bajaradi. 
    tokning reaktiv tashkil etuvchisi 
    )
    sin
    (
    I
    I
    r
    esa elektr va magnit maydoni hosil qilish uchun sarf 
    bo‘lib, ularning energiyasi 
    L
    va 
    C
    elementlarida davriy ravishda yig‘ilib, manbaga yana qaytadi yoki 
    I
    L
    =I
    C
    (ya’ni 
    b
    L
    =b
    C
    ) bo‘lganda shu elementlar orasida tebranib turadi. 
    Doimo musbat bo‘lgan
    P
    va 
    S
    lardan farqli o‘laroq reaktiv quvvat 
    0
    bo’lganda 
    musbat(induktiv rejim 
    Q
    L
    ), 
    0
    bo’lganda esa manfiy(sing‘im rejim 
    Q
    C
    ) bo‘ladi. 


    41 

    Download 7,5 Mb.
    1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   148




    Download 7,5 Mb.
    Pdf ko'rish