117
Nurlanishning manbaalari sifatida γ – nurlatgichlar, kobalt-60, seziy-137, selen-75 va boshqalar.;
iste’molchilar sifatida – Geygerning hisoblagichlari, ssinsillyasionli hisoblagichlar, yoki yarimo‘tkazgichli
detektorlar qo‘llanadi.
9.4-rasm. Maxsus sath o‘lchagichlarning strukturali sxemalari.
Sathning radioizotopli indikatori strukturali sxemasi (9.4-rasm.,a) rasmda keltirilgan.
Asbob 1
radioaktivli nurlanish manbaasi va 2 hisoblagichlar blokidan iborat. Hisoblagichlar γ- kvantlar sonining
o‘zgarishini fiksatsiyalaydi, agarda granitsa razdela muhitlar bo‘linish
chegarasi sathning berilgan
qiymatidan pastda yoki yuqorida joylashsa. Radioaktivli nurlanish impulslari 3
multivibrator yordamida
fiksatsiyalanadi va 4 hisobning tezligini o‘lchagichgi kelib tushadi. U tomonidan
ishlab chiqilayotgan
kuchlanish, 5 elektronli kuchaytirgich bilan kuchaytiriladi, kning yuklamasi sifatida ikkilamchi asbob yoki
signal(xabar) jihozi qaraladi. Bir qator radioizotopli sathning indikatorlari ishlab chiqilgan,
nurlanish
manbaasi va detektorlar oralig‘i 6 m gacha bo‘lganida signal berish(xabar berish)ning aniqligini ±20 mm
chegarasida ta’minlanadi. Radioizotopli sath o‘lchagich, suyuq yoki to‘kiluvchan(donador) materiallarning
sathini uzluksiz o‘lchash uchun mo‘ljallangan, kuzatuvchi tizimdan iborat bo‘ladi, unda manbaa va
iste’molchi sathning o‘zgarishi oqibatida o‘zgartgich darhol siljiydi.
Asboblar, mana shunday sxema
bo‘yicha ishlashga mo‘ljallangani uchun, o‘lchash sathning diapazoni(poyoni) 0-2 m dan 0-10 m gacha
bo‘lganida, mazkur holatda asosiy xatolik ±0,5-1,0 % dan ortmaydi.
