238
-to‗g‗ridan – to‗g‗ri pochtali marketing (direct mail);
-katalog bo‗yicha marketing;
-telefon orqali marketing;
-televizion marketing;
-elektron marketing.
Elektron marketing internet-reklama, internet-do‗kon va boshqalar orqali
tovar va xizmatlarni xaridorlarga sotishni tashkil qiladi.
To‗g‗ridan -to‗g‗ri marketing – bu xaridor bilan turli vositalar bilan
to‗g‗ridan-to‗g‗ri muloqot bo‗lib, xaridorni mahsulotni sotib olishga ishontirishdan
iboratdir.
Franchayzing – bu savdo qilish usulining zamonaviy shakllaridan biri bo‗lib
hisoblanadi. Bunda franchayzing firmasi franchayzer firmasining tovar markasi,
nomlanishi
va reklamasidan foydalanib, tovarni ishlab chiqarish, taqsimlanishi,
sotish va taklif etilishida bevosita qatnashadi. AQSHda chakana savdoning 50 %
qismi franchayzing tizimi orqali amalga oshiriladi.
Hozirgi vaqtda chakana savdoda tovar sotishning quyidagi usullari
qo‗llaniladi:
tovarni peshtaxta orqali sotish;
tovarni xaridor o‗ziga-o‗zi xizmat qiladigan usulda sotish;
tovarni ochiq yoyib qo‗yib sotish;
tovar na‘munalarini ko‗rsatib sotish;
tovarni aholining buyurtmasiga muvofiq sotish.
Tovarni peshtaxta orqali sotish – tovar sotishning odatdagi usuli bo‗lib, unda
xaridorlarga xizmat qilish jarayonining deyarli hamma asosiy elementlari,
chunonchi: tovarlarni ko‗rsatish va uning assortimenti
bilan tanishtirish, hisob-
kitob qilish va haqi to‗langan tovarni topshirish ishlarini peshtaxta yonida turgan
sotuvchi bajaradi.
Xaridorlar o‗ziga-o‗zi xizmat qilishi asosida tovar sotish usulida savdo
maydoni devorlari yoniga yoki o‗rtasiga terib qo‗yilgan hamma tovarlar yoniga
xaridorlar
bemalol borib, mustaqil tanlab olib, inventar korzinalar yoki
239
aravachalarga o‗zlari solishlari mumkin, tovarning haqi do‗kondan chiqaverishdagi
yagona hisob-kitob joyida to‗lanadi.
Tovarni ochiq yoyib qo‗yib sotishda xaridorlar sotuvchining ish joyiga
bemalol borib mustaqil tanishishlari, sotuvchining
maslahati va yordami bilan
o‗zlariga kerakli tovarni tanlab olishlari mumkin.
Xaridorlar o‗ziga-o‗zi xizmat qiladigan usulda bo‗lgani kabi tovarlarni ochiq
yoyib qo‗yib sotishda ham tovarlar savdo zaliga sotish uchun to‗la tayyor holda
chiqariladi.
Tovarlarning namunalarini ko‗rsatib sotish usuli sharoitida xaridor savdo
maydoniga qo‗yilgan namunalarga qarab o‗ziga kerakli tovarlarni mustaqil
ravishda yoki sotuvchi yordamida tanlaydi, uning haqini to‗lagandan keyin tegishli
tovarni bevosita do‗kondan oladi yoki qo‗shimcha xaq evaziga uyiga eltib berishga
buyurtma beradi. Ana shu usulni katta hajmdagi – mebel, sovutgich,
kir yuvish
mashinasi, tikuv mashinasi, elektr yoritkich, gazlamalar sotishda tashkil etish
mumkin.
Tovarni aholining buyurtmasiga muvofiq sotish usulida xaridor o‗ziga kerakli
tovarga do‗konning buyurtma bo‗limida yoki sanoat korxonasi, qurilish, muassasa,
dala shiyponi, istiqomat joyida tashkil etilgan buyurtma
qabul qilish joyida
oldindan buyurtma beradi. Bu tovar do‗kondan olinadi yoki buyurtmachining
uyiga yoxud buyurtmada ko‗rsatilgan boshqa joyga eltib beriladi. Barcha oziq-
ovqat mahsulotlarini sotishda hamda murakkab assortimentdagi tovarlarni
ichkarilikdagi qishloq aholi punktlarida joylashgan va kundalik talab qilinadigan
tovarlar bilan savdo qiladigan do‗konlar orqali sotishda ana shu usulni qo‗llash
mumkin.
Savdoning ilg‗or usullaridan biri savdo avtomatlari
orqali savdo qilish
hisoblanadi. Savdo avtomatlari savdoning ijtimoiy-iqtisodiy samaradorligini
ta‘minlashda muhim o‗rin tutadi, ya‘ni savdoda iste‘mol xarajatlarini kamaytirish
iste‘molchi xukmron bo‗lgan sharoitda muhim ahamiyatga egadir. Hozirgi
sharoitda zamonaviy dizaynga ega bo‗lgan savdo avtomatlaridan foydalanish
muhim masala hisoblanadi.
240
Savdoning zamonaviy usullaridan biri bo‗lib Treyd marketing hisoblanadi.
Treyd-marketingda bir nechta asosiy vosita ajratib ko‗rsatiladi:
sotuvni rag‗batlantirish,
maxsus hodisalar,
merchandayzing.
