19
faoliyatini tatbiq etish bozor munosabatlarini shakllantirishga ishlatilishi mumkin
ekanligi foydali hisoblanadi. Bundan tashqari marketingni rivojlanishida mashhur
umumiy tendensiya – e‘tiborni tovar ishlab chiqarishdan iste‘molchiga,
uning
xohish va ehtiyojlariga qaratish talab etiladi.
Birinchi davr -
«ishlab chiqarishni takomillashtirish konsepsiyasi» -
«mahsulot ustunligi» tarzida belgilanadi, bunda eng muhim masala yaxshi tovar
ishlab chiqarish va uni xaridorga arzon narxlarda sotish deb hisoblanadi.
Konsepsiya shiori - «imkoni boricha ko‗proq
tovar ishlab chiqar, chunki bozor
talabi cheksiz».
Tovarni takomillashtirish konsepsiyasi iste‘molchi e‘tiborini tovarga, uning
sifatiga va narxiga qaratishni talab etadi. Iste‘molchilar o‗xshash tovarlarni
sifatlarini boshqa firmani shunday tovarlari bilan solishtirib ko‗radilar. Bu
konsepsiyani ko‗pincha
kompaniya, firma, tashkilotlar, shuningdek,
notijorat
tashkilotlar ham ushlab turadilar. Biroq tovar konsepsiyasi muvaffaqiyat
keltiravermaydi.
Keyingi davr «sotishni (tijoratni) faollashtirish konsepsiyasi» nomini oldi.
Bunda firmaning mahsulotini «mana tovar tayyor, kelavering va savdolashing»
shiori bilan sotishni mo‗ljallash birinchi o‗ringa chiqadi.
Tovar va savdo
marketinggi konsepsiyalari mahsulot ishlab chiqarish hali seriyali, ya‘ni yalpi tus
olmagan davrda maydonga kelgan edi. Tovarlarning
yangi turlari va xillari
hisobiga yuqori darajada foyda qo‗lga kiritilar edi, sababi mohiyat e‘tibori bilan
cheksiz talabga ega bo‗lgan bozorda bu tovarlarga nisbatan
talab benihoya katta
edi.
XX – asrning 50 - yillarida boshqarish konsepsiyasining ilk asosini sotish
hajmi, ishlab chiqarish va muomala xarajatlari darajasi, daromad, foyda va boshqa
ko‗rsatkichlarni uzoq muddatli o‗zgarishlarini aniqlash tahlil qilindi. SHunga ko‗ra
bozordagi ish faoliyatini bir yildan besh yilgacha moslashtirish ko‗zda tutilgan.
Marketing rivoji tarixida o‗tgan asrning 50-yillari muhim bosqich bo‗ldi.
Ortiqcha mahsulot ishlab chiqarish tangligi ko‗rinib qoldi. Marketing - ishlab
chiqarishni bozor talabiga moslashtirish konsepsiyasi, uning asosini iste‘molchiga -
20
«bozor ustunligi»ga mo‗ljal olish tashkil etdi. Marketing
boshqaruvining bozor
konsepsiyasi yanada rivojlandi.
Quyidagi 1.4-rasmda sotish va marketing konsepsiyasi berilgan.
