14
O‗tgan asrning
60-yillar o‗rtasida eng yirik Amerika korporatsiyalarining
barchasi o‗z xo‗jalik faoliyatida marketingning asosiy talablarini qo‗llay boshladi.
G‗arbiy Evropa va Yaponiyada marketing g‗oyalari AQSHga qaraganda sustroq
joriy qilindi. Ammo 60-yillarning oxiriga kelib
ular marketing amaliyotini
tezkorlik bilan o‗zlashtirishga kirishdilar va bunda muhim yutuqlarga erishdilar.
Amerika modeli bo‗yicha marketing faoliyati birinchi navbatda korxonani
maqsad va vazifalariga erishishga qaratiladi hamda ikkinchi navbatda esa
iste‘molchilarni ehtiyojini qondirishga qaratiladi.
Yapon modeli bo‗yicha marketing faoliyati eng avvalo iste‘molchilarni
hohish – ehtiyojini qondirishi kerak.
Yapon marketingining asosiy maqsadi – iste‘molchiga xizmat qilish, Amerika
marketingi uchun esa, maqsadga erishish uchun hamma vositalardan foydalanish
mumkin.
Marketing an‘anaviy savdo usullaridan farqli o‗laroq aniq maqsadlarni
ko‗zlaydi, xo‗jalik vazifalarini esa yaqqol ifodalaydi; korxona shunday sifatli
mahsulot tayyorlashi lozimki, uni sotish qulay bo‗lsin. Darhaqiqat, mahsulot ishlab
chiqarilgani bilan u albatta foyda keltiradi degan ma‘noni hali aslo bildirmaydi.
Ilgari xo‗jalik rahbarlarining vazifasi asosan jami resurslarni
ishlab chiqarish
talablari bilan muvofiqlashtirishdan iborat edi, ya‘ni korxona o‗zi xohlagan
mahsulotni ishlab chiqarar va hamma e‘tiborini uni sotishga qaratar edi.
Marketingning maqsadi esa bozorning mavjud va kelgusida ehtimol tutgan
imkoniyatlarini aniqlash hamda sifat jihatidan to‗g‗ri baholashdan, so‗ngra unga
tayanib, butun kuchini o‗z mahsulotiga qiziqish va ehtiyojni kuchaytirishga,
xaridorga mahsulotni, shuningdek ko‗rsatiladigan tegishli ximat turini tanlash
imkonini yaratgan holda, mahsulotni sotishga qaratishdan iborat.
Zamonaviy marketingni davri o‗tgan asrning 1995 yillaridan boshlandi. SHu
davrdan boshlab marketing – murakkab ijtimoiy –
iqtisodiy jarayon sifatida
o‗rganilmoqda.
Hozirgi vaqtda AQSH va rivojlangan mamlakatlarda marketing masalalari
bo‗yicha juda ko‗p tadqiqot firmalari faoliyat olib bormoqda. SHuningdek,
15
marketing muammolarini tadqiq qilishni tijorat boshqaruvi asosida universitetlar
ham, savdo-sanoat assotsiatsiyalari, davlat tashkilotlari va xizmatlari ham
shug‗ullana boshladi.
1972 yilda F. Kotler mikromarketing va makromarketing tushunchalarini
asoslab beradi. 1976 yilda SHelbi Xant marketing ayirboshlash jarayoni haqida ilm
hisoblanishini ko‗rsatdi.
XX asrning
80-yillar oxiri 90-yillar boshlarida marketingni
globallashtirish
jarayoni kuzatildi. SHuningdek, 1990 yilda Avstraliyaning Kanberra shahrida
«Marketing – bu hamma narsa», «Marketing biznesni anglatadi» shiori ostida
global marketing bo‗yicha Xalqaro konferensiya bo‗lib o‗tdi
.
Hozirgi davrda jahon iqtisodiyotida sanoat davri axborot davriga o‗rin
bo‗shatib bermoqda. Bu jahonning barcha rivojlangan davlatlarida kuzatilmoqda.
Tez o‗zgaruvchan bozor sharoitlari, narxsiz raqobat usullarining rivojlanishi, ishlab
chiqarish yuksak darajada chaqqon moslashuvchan, yakka iste‘molchiga
mo‗ljallangan, hajmi kichik bozor sohalari, bozor segmentlari va ayrim
«so‗qmoq»larning ko‗pligi unga xos xususiyatlardir. Ayni paytda ishlab
chiqarishning ixtisoslashuvi
shunday darajaga etdiki, bir bozorning oraliq
segmentlarida bo‗sh makon juda kam qoladi. Natijada bozor raqobati yanada
shiddatli tus oladi. Ammo bu jarayon narx omili negizida emas, balki raqobatning
yanada takomillashgan usul va shakllari paydo bo‗lishi natijasida yuz beradi.
Tovarning «hayotiy sikli» misli ko‗rilmagan darajada qisqaradi. Hozirgi
davrda etakchi yapon elektron firmalari bozorga o‗rtacha har uch oyda bir marta
mikrosxemalarning yangi turini chiqaradi. Mahsulotlar assortimentning xilma-
xilligi ortdi, bir xil buyumlarni ko‗plab ishlab chiqarish kamaydi, ya‘ni to‗p-to‗p
qilib uyub tashlash tajribasidan voz kechilmokda. Tovar sifatiga ega bo‗lgan
mahsulotlar mazmuni o‗zgardi. Endi yaxshi mahsulot chiqarish bilangina ish
bitmaydi, raqobatga dosh berish uchun
sotuvdan keyingi darajasini, firma
ko‗rsatadigan qo‗shimcha servis xizmatlari sifatini tubdan yaxshilash zarur.
Korxonalar xarajatlarini oddiy kamaytirish yo‗llarini o‗ylabgina qolmay, ayni
paytda tovarlarni sotish va o‗tkazish, daromadlarni muttasil ko‗paytirish sohalariga
16
ko‗proq e‘tibor berishga majbur. Mahsulot sotishga yangi bozorlar, muayyan
afzalligi tufayli mahsulot o‗ziga jalb etadigan yangi xaridorlarni qondirish lozim.
Bu ishlarni hozirgi zamon marketingiga tayanibgina amalga oshirish mumkin.
Korxonaning omon qolishi iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy, kon‘yunktura-tijorat,
ijtimoiy va boshqa axborotlarni o‗z vaqtida olishi kabi omillardan ustalik bilan
foydalanish natijasida ta‘minlanadi.
