9
marketing ta‘rifini ko‗p turlari mavjuddir. Eng keng tarqalgan marketing ta‘rifi, u
Amerika marketing assotsiatsiyasi tomonidan berilgan bo‗lib, uning mazmuni
quyidagichadir, ya‘ni «Marketing» shunday jarayondan iboratki, uning yordamida
o‗ylangan g‗oya rejalashtiriladi va amalga oshiriladi, narxlar tashkil etiladi,
g‗oyalar, tovarlar va xizmat ko‗rsatishlar harakati va sotishni,
ayrim shaxslar va
tashkilotlarni maqsadlari ayirboshlash yordamida qondiriladi».
Marketingga olimlar turlicha ta‘rif berganlar. Rossiyalik olim I.K.Belyaevskiy
shunday degan: «Marketing – bu bozorni o‗rganish va tartibga solish, boshqarish
tizimidir». Taniqli evropalik marketolog Jan-Jak Lamben esa marketingga shunday
ta‘rif beradi: «Marketing tashkilotlar va kishilarni hohish va ehtiyojini tovarlar va
xizmatlarni erkin raqobatli ayirboshlashni ta‘minlash yo‗li orqali qondirishga
yo‗naltirilgan ijtimoiy jarayondir», «Marketing – bu bir vaqtning o‗zida biznes
falsafasi va faol jarayondir». Igor Mann fikricha, ―marketingning asosiy vazifasi –
bu mijozlarni o‗zlashtirish va ushlab qolishdir. Nuqta‖ deb ko‗rsatgan. SHarl
Degol esa, ―Har doim eng qiyin yo‗lni tanlang –
unda siz raqobatchilarni
uchratmaysiz‖ degan fikrni ilgari surgan. Zinov Davidov esa, ―men hech qachon
marketing bilan shug‗ullanmaganman. Men faqat o‗z mijozlarimni yaxshi
ko‗rganman‖ degan fikrni bildirgan. A.Soliev fikricha, marketing falsafasi talablari
shundan iboratki, tadbirkorlik faoliyati yoki biznes hatti – harakatini faqat
iste‘molchiga qaratish lozim.
Ushbu ta‘riflardan shuni aytish mumkinki, marketing – bu bozorni o‗rganish,
u orqali iste‘molchilarga ta‘sir etishdan iboratdir.
Talab bilan taklifni o‗zaro ta‘siri - bu alohida shaxslar yoki guruhning xohish-
ehtiyojlarini uzluksiz qondirish jarayoni bo‗lib hisoblanadi. Bu jarayon o‗z
navbatida, shunday ijtimoiy-iqtisodiy kategoriyalarni o‗zaro ta‘siriga
asoslanadi,
ya‘ni ularga muhtojlik, ehtiyoj (xohish), talab, xarid qilish (ayirboshlash, bitim) va
aniq tovar va xizmatlarni iste‘moli (ishlatilishi) kiradi.
Marketingni asosiy kategoriyalari, uning tushunchasi, mohiyatini aniqlashga
imkon beradi.
Muhtojlik – kishini biron bir narsani etishmasligini his etishidir.
10
Ehtiyoj – individ shaxsning madaniy darajasiga asosan maxsus shaklga
muhtojlikdir.
Talab – bu xarid quvvatiga ega bo‗lgan ehtiyoj.
Talab – mavjud, potensial hamda xohish talabiga bo‗linadi.
Tovar – bu ehtiyojni yoki muhtojlikni qondira oladigan hamda bozorga
e‘tiborni tortish, sotib olish, ishlatish yoki iste‘mol qilish maqsadida taklif etilgan
barcha narsalardir.
Ayirboshlash – biron bir shaxsdan o‗ziga kerakli bo‗lgan ob‘ektni
olish
uchun, uning evaziga boshqa narsani taklif etadi.
Marketingni mohiyati tovarni ishlab chiqarish va xizmat ko‗rsatish albatta
iste‘molchiga, talab, ishlab chiqarish imkoniyatlarini mo‗ljallashdan iborat.
Marketingni vazifasi nafaqat talabni qondirishdan iborat va aksincha unga
shunday ta‘sir ko‗rsatish kerakki, u taklifga mos kelsin.
Hozirgi davrda jahon adabiyotida marketingga berilgan ikki mingdan ortiq
ta‘rif bor. Mutaxassislar o‗rtasida marketingning takror ishlab chiqarish jarayonida
ishtiroki masalasida yagona fikr yo‗q. Hozir ko‗pgina chet ellik marketologlar
zamonaviy marketing tushunchasi ishbilarmonlikka kiradigan faoliyatni o‗z ichiga
olmog‗i kerak deb hisoblaydilar. Boshqalari esa bunday izohlarni tanqid qilib,
ayriboshlashning hamma turlari ham marketing tusiga ega emasligini va marketing
prinsiplarini hamma vaziyatlarga ham tatbiq qilib bo‗lmasligini ta‘kidlaydilar.
Marketingga ta‘rif berishda bunday xilma-xillikning sababi bor.
Birinchidan,
marketing konsepsiyasi mazmuni bozor iqtisodiyoti
sharoitida ishlab chiqarish
usuli rivojlanishi bilan o‗zgarib keldi va uning mohiyatini aks ettirdi,
ikkinchidan,
boshqarish tizimida marketingdan foydalanish maqsadlari, xususiyatlari,
miqyosiga qarab, undagi tashkiliy qismlarning ahamiyati va boshqaruv tizimidagi
ahamiyati o‗zgarib boradi. Bundan tashqari, mutaxassislar marketingni biznes
xizmati va falsafasi tarzida baholaydilar. Xizmat sifatida marketing ishlab
chiqarish, savdo, reklama, texnika xizmati ko‗rsatish va boshqa sohadagi tadbirlar
majmuidan iborat. Falsafa sifatida esa marketing -
bu jamiyat ishlab chiqarish
munosabatlariga daxldor ijtimoiy-iqtisodiy konsepsiyadir.
