30
2-BOB. MARKETINGNING FUNKSIYALARI, VAZIFALARI VA
TAMOYILLARI
2.1. Marketingning asosiy tamoyillari
Korxona faoliyatini boshqarish tizimi sifatida, marketingni asosiy qoidalari
bo‗lib, uning marketing faoliyatini samarali amalga oshirishning asosida muayyan
tamoyillar yotadi.
Ular quyidagilarni o‗z ichiga oladi:
-mavjud va potensial iste‘molchilar ehtiyojini aniq bilgan holda tovar yoki
xizmatga bo‗lgan talabini qondirishga yo‗naltirish;
-barcha zvenolar faoliyatini xo‗jalik mexanizmini yagona tizimiga
birlashtirib, ularni oxirgi amaliy natijalari erishishga yo‗naltirishni ta‘minlash;
-korxonaning ishlab chiqarish hamda tijorat faoliyatini uzoq muddatli
natijadorligini ta‘minlash;
-iste‘molchilarni o‗zgarib turuvchi talablariga faol moslashish maqsadida,
korxona xulq-atvori strategiyasi hamda taktikasini birlashtirib, bir vaqtning o‗zida,
ularning ehtiyojlarini shakllantirish va rag‗batlantirishga ta‘sir o‗tkazish.
Ijtimoiy ahamiyati nuqtai nazaridan to‗rtta marketingni muqobil maqsadlarga
ajratiladi.
1. Iste‘mol darajasini oshirish;
2. Iste‘molchilarni qondirilishini maksimallashtirish;
3. Iste‘mol tanlovini maksimallashtirish;
4. Turmush tarzini (sifatini) oshirish.
Iste‘mol darajasini oshirish ishlab chiqaruvchilar foydasini o‗sishga olib
keladi, ishlab chiqarishni va xizmatlar sohasini rivojlantirishga, shuningdek
ishsizlikni kamayishiga olib keladi.
Iste‘molchilarni qondirilganligini maksimallashtirish iste‘mol kutayotgan
tovar (xizmat) xossalariga to‗liq mos kelishiga erishishni ko‗zlaydi.
31
Iste‘mol tanlovini maksimallashtirish iste‘molchilarga shunday tovar
(xizmat)larni turli xillarini ko‗rsatib, ularning xodimlariga to‗liq mos keluvchi
bozorda tovarlarni qidirib topish mumkin bo‗lgan tovarlarni mujassamlashtiradi.
Turmush sifatini oshirishda marketing tovarlarni sotish, sifatini ta‘minlash va
tovar (xizmat) narx bo‗yicha maqbul bo‗lish emas, balki jismoniy va moddiy
jihatdan sifatni anglatadi.
Marketingning asosiy tamoyillari:
1. Iste‘molchiga yo‗naltirilganlik.
2. Kelgusiga yo‗naltirilganlik. Ishlab chiqaruvchi marketing faoliyatini qisqa
muddatli natijalariga emas, balki uzoq muddatli natijalariga mo‗ljalni olgan
bo‗lishi kerak.
3. Oxirgi amaliy natijalarga erishishga yo‗naltirilganlik.
Marketing faoliyati natijasi bozor ulushi, sotish hajmi, foydaning o‗sishi bilan
belgilanadi.
Marketing tamoyillari marketing asosini va uning mohiyatini ochib beruvchi
holat, talabdir. Marketingni mohiyati – tovar ishlab chiqarish va xizmat ko‗rsatish
albatta iste‘molchiga, talab ishlab chiqarish imkoniyatlarini doimo bozor talabiga
mo‗ljallashdan iborat. Marketing mohiyatidan quyidagi asosiy tamoyillar kelib
chiqadi:
iste‘molchilarga nima kerak bo‗lsa o‗shani ishlab chiqarish kerak;
bozorga tovarlar va xizmatlar taklifi bilan emas, balki iste‘molchilarn
muammolarini echish vositalari bilan ishlash;
tovar ishlab chiqarishni ehtiyoj va talabni tadqiq qilgandan so‗ng tashkil
etish kerak;
firmani ishlab chiqarish-eksport faoliyatining oxirgi natijalariga
konsentrlashganini kuchaytirish;
marketing konsepsiyasi vositalarini qo‗llash asosida marketing dasturini
shakllantirishga olib keluvchi qo‗yilgan maqsadlarga erishish uchun kompleks
yondashish va maqsadli dastur uslubini ishlatish;
32
tovarni iste‘molchiga siljitishni barcha bo‗g‗inlarini marketing bilan
qamrab olish maqsadida bir vaqtni o‗zida maqsadli yo‗naltirilgan ta‘sir asosida
bozor talabiga mos keluvchi tovar ishlab chiqarish strategiya va taktikasini
qo‗llash;
korxona faoliyatini va marketing xizmatini bozorda tovar xulq-atvorini
bashorat qilishi va strategik rejalashtirishni amalga oshirish asosida samarali
kommunikatsiyani uzoq muddatli istiqboliga mo‗ljal olish;
tovarni yashash davrini barcha bosqichlarini ishlab chiqarish va tovar
taqsimlashni ijtimoiy va iqtisodiy omillarini hisobga olish;
tashkilot va tarmoqlar rejasiga nisbatan bozorni birlamchi ekanligini
eslash;
talab va taklifni balanslashtirish maqsadida rejalarni tarmoqlararo
korrdinatsiyalash va o‗zaro ta‘sirini ushlab turish;
tovar bozori yoki firma imiji (obro‗yi) va raqobatli ustunlikni qidirish va
shakllantirish jarayonida aniq holatda agressivlikka, hujumkorlikka, faollikka
intilish, umumiy holda marketingning asosiy tamoyillari – bu bozorni bilish, unga
moslashish va bozorga ta‘sir o‗tkazishdan iborat.
Xulosa qilib aytganda, marketingning mohiyati va maqsadlaridan quyidagicha
asosiy tamoyillari kelib chiqadi:
iste‘molchilarga yo‗naltirilgan tamoyil, ya‘ni iste‘molchi shohdir;
istiqbolga yo‗naltirilgan tamoyil, ya‘ni sub‘ekt faoliyati istiqbolga
yo‗naltirilgan bo‗lishi zarur;
pirovard ko‗rsatkichga erishishga yo‗naltirilgan tamoyil, ya‘ni bozor
ulushini, foydani oshishi va hokazolar.
| 