134
mezon tovarni bozorda joylashtirish masalalariga umuman to‘g‘ri kelmasligi
mumkin. Mabodo muayyan mezon xaridorlar o‘rtasida paydo bo‘lgan
farqlarni
izohlab berishga imkon bermasa, unda boshqa mezonni kiritish va to bu farqlarni
aniqlashga qadar tadqiqotlarni davom ettirish lozim.
Bozorni segmentlash orqali, xo‘jalik yurituvchi sub’ekt
quyidagi maqsadlarni
ko‘zlaydi:
➢
iste’molchilarni hoxish va talabini maksimal ravishda hisobga olish;
➢
tovarni (xizmatni) va firmaning raqobatli ustunligini ta’minlash;
➢
firmaning harajatlarini optimallashtirish;
➢
firmaning marketing strategiyasini samaradorligini oshirish;
➢
raqobatchilardan xolis bo‘lgan segmentlarga ketish.
Segmentlashning asosiy maqsadi bozordagi hatti-harakatlarni o‘rganib, ularning
obrazini (modelini) va kelajakdagi ehtiyoj, talablarni tasavvur qilishdan iborat.
Hozirgi raqobatda yutib chiqishning asosiy sharti yangi, yuqori sifatli tovar va
kompleks servis texnika xizmatlarni hamda samarali sotish usullarini qo‘llashdan
iborat bo‘lib qoldi. Ana shu talablar asosida marketing tadqiqotlarining
ustuvor turi
iste’molchilarni o‘rganish va o‘z navbatida bozorni segmentlashdan boshlanadi,
chunki bozor bir xil sub’ektlardan tashkil topgan emas.
8.2. Bozor segmentasiyasining xususiyatlari
Bozorni
segmentlash, bozorni o‘rganishning asosiy usulidir. U yordamida bozor
(uning tarkibiy qismlari) segmentlarga bo‘linadi. Bozor segmenti - bu iste’molchilar,
tovarlar, raqobatchilarning shunday ajratilgan qismiki, ular uchun umumiy
xususiyatlar xosdir. Bozorni to‘g‘ri segmentlash, shu segmentning maxsus
ehtiyojlariga qat’iy rioya qilingan holda, kam xarajatlar bilan tovar etkazib berishni
to‘g‘ri tashkil qilishdan iboratdir. Xalq iste’moli tovarlari
bozorini tadqiq etishda
marketingga oid adabiyotlarda ikki turdagi mezonlar qabul qilinadi. Birinchisi
xaridorlarning daromadi, yoshi, jinsi, turar manzilgohi,
oilaning hayotiylik davri,
kasbi, turmush tarzi va shunga o‘xshash umumiy belgilarni hisobga oladi.
Mezonlarning ikkinchi turi segmentlashni ijtimoiy guruhlarning kadriyatlari tizimi
135
yoki ularning marketing strategiyasining, masalan, yangi mahsulot,
yangi sotish
tizimi kabi vositalariga ko‘rsatadigan qiziqishlari asosida olib boradi. Amaliyotda
birinchi usul ko‘proq qo‘llaniladi, ikkinchi usulni qo‘llash qo‘shimcha
qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi, chunki ijtimoiy sotsiologiya va psixologiya
sohalarida bevosita tadqiqotlar olib borish yo‘li bilan maxsus
hisob-kitob ishlarini
amalga oshirish talab etiladi.
Xaridorlarning munosabatini tabaqalashtiradigan asosiy omil daromad
hisoblanadi.
Ko‘pgina
mamlakatlarda
daromad
bo‘yicha
uch
guruhga
segmentlashdan keng foydalaniladi.
Birinchi guruh,
eng yuqori daromadga ega bo‘lgan xaridorlar, amalda ular jami
xaridorlarning 10 % ini tashkil etadi. Ular eng oliy navli tovarlarni xarid etadilar,
xarid quvvati hamda o‘z guruhi izzat nafsi bunga imkon beradi. Bunday guruhlar har
bir mamlakatda bor, ularning daromad miqdori shu mamlakatning umumiy boyligiga
bog‘liq bo‘ladi.
