129
Prognoz qilish bu- ob’ektning kelajagini tahlil qilish va bu kelajakni qanday
bo‘lishini ko‘ra bilishdir. Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarning bashorat imkoniyatlari eng
avval sabab va hodisa bog‘lanishlarining tabiat xarakterlari orqali aniqlanadi.
Oldindan aytib berish, prognoz qilish faqat umumiy xossalar va qonuniylikka ega
bo‘lgan sabab va xulosalar aniq bo‘lgan jarayonlarga bog‘liqdir.
Iqtisodiy bashorat kon’yunkturasining tuzishning asosiy
imkoniyatlari iqtisodiy
hodisalarni rivojlanishi to‘g‘ridan - to‘g‘ri vaqt takozosi orqali aniqlanadi. Bashorat
qiluvchining vazifasi hozirgi kunda ko‘z ostida oldingilarni esga olib, kelajak
elemetlarini
topish
va
umum
tendensiyalarini
o‘rganib
shu hodisalarni
rivojlanishining kelajagini ko‘rsatib berishdir.
Prognoz qilish har doim ishning rejalashdan oldingi bosqichi hisoblanadi,
marketing dasturi va rejasining asosiy variantlaridan biri hisoblanadi, chunki prognoz
qilishning maqsadi - bilimimizning darajasiga to‘g‘ri keladigan va bashoratga
kiritilishi asosida mumkin bo‘lgan holatlarning rivojlanishini kengroq bo‘lishi
mumkin bo‘lgan muqobil yo‘llarini berishdir. Bu holatda qaror qabul qilish bashorat
variantlarining ko‘proq bo‘lishi mumkin bo‘lgan asoslangan tanlov hisoblanadi.
Prognoz qilish- ilmiy analitik ajralmas bosqichdir. Ishlab chiqarilgan bashoratlar
asosida qarorlarni qabul qilish ham qaror hisoblanadi.
Hozirgi vaqtda iqtisodiy
prognoz qilish 1-1,5 eng ko‘pi 2 yildir, o‘rta muddatli 5 yilgacha, uzoq muddatli 5
yildan ortiq va 15-20 gacha. Qisqa muddatli prognoz qilish bu har doimgi
kon’yunktura bashoratidir, u har kungi amaliyotning
boshqaruvchisi hisoblanadi,
uzoq muddatli prognoz qilish umumiy tendensiyalarini aniqlaydi, iqtisodiy
programmalarni tuzishda asos hisoblanadi va u kelajak kon’yunkturani aniqlash
uchun muhimdir. Hozirgi vaqtda zamonaviy ilm-fanda prognoz qilishning 100 dan
ortiq turli uslublari qo‘llaniladi. Ular bir-birlaridan qo‘llanmalari bilan,
ularni
qo‘llash va asoslanganliklari bilan farq qiladi. Ularning orasida ekspert baholash
uslubi, miya hujumi, tarixiy analog, matematik - statistik uslublarni qo‘llash
bilan
farq qiladi.
Kon’yunkturani prognoz qilishda kon’yunktura rivojlanishi umumiy tendensiya
baholaridan boshlash kerak. Buning uchun esa kelajak kon’yunkturani zamonaviy
130
kon’yunkturadan ajratish uchun hamma narsani e’tiborga olishi kerak. Bu maqsad
uchun esa uzoq davr uchun xizmat qiladi.Kon’yunktura rivojlanishidagi ichki omillar
bilan bir qatorda yana shu mamlakatning iqtisodiyotiga jahon kon’yunkturasini ta’sir
etishini
ham kuzatish kerak, chunki u ba’zi mamlakatlar uchun kon’yunktura sinish
paytida katta ahamiyatga ega bo‘lishi mumkin. Agar mamlakatning tashqi iqtisodiy
aloqalari qancha kuchli bo‘lsa, shunchalik unga bo‘lgan ta’sir ortadi.
