127
ahvoli, unga sarflangan qo‘shimcha resurslar, ularning qaytarib berish muddatlari,
tovar
zahiralari dinamikasi, eksport va import, shuningdek narx - navodagi
o‘zgarishlar yo‘nalishiga qarab aniqlash mumkin. Bu bilan tovar taklifi o‘rganiladi.
Investitsiya summasi va tuzilishiga, mehnat predmetiga bo‘lgan
talab va
korxona, tashkilotlar pul sarfining yo‘nalishiga qarab, shuningdek aholi xarid
qobiliyatining, uning tovarlar bilan ta’minlanishini darajasini hisobga olib talab
o‘rganiladi.
Uzoq muddatli o‘sish imkoniyalarini aniqlash va kon’yunktura tahlili bir -biri
bilan bog‘liq va u bir-birini to‘ldira boradi.
Sifatli tahlil qilish uchun to‘plangan ma’lumotlarni 3 ta guruhga bo‘linadi:
-o‘tgan davr kon’yunktura ma’lumotlari;
-tadqiq qilinayotgan davr kon’yunktura ma’lumotlari;
-kelgusidagi kon’yunkturaga ta’sir etuvchi ma’lumotlar.
Kon’yunkturani tahlil qilish shakli bo‘lib, kon’yunktura sharhi bo‘lib
hisoblanadi.
Kon’yunkturani tahlil qilish savollariga o‘tishdan avval kon’yunkturani
ko‘rsatkichlar tizimini ko‘rib chiqish darkor.
Ko‘rsatkichlar shartli ravishda makro va mikro ko‘rsatkichlarga bo‘linadi.
Makroqo‘rsatkichlarga - umumxo‘jalik kon’yunkturasini tavsiflovchi ko‘rsatkichlar:
yalpi
milliy mahsulot, yalpi milliy daromad, ishlab chiqarish ko‘rsatkichlari, tovar
aylanma ko‘rsatkichlari, pul muomalasi ko‘rsatkichlari, iste’mol ko‘rsatkichlar kiradi.
Mikroqo‘rsatkichlarga esa alohida tovarlar bozorini tavsiflovchi ko‘rsatkichlar kiradi:
ishlab chiqarish ko‘rsatkichlari, mahsulot sotilishi va iste’moli, narx dinamikasi va
h.k.
Umumxo‘jalik kon’yunkturaning tahlilini izlanishni maqsadiga ko‘ra ikkita yo‘l
olib borish mumkin:
1.
Agar ma’lum bir vaqtning ichida kon’yunkturaning rivojlanish tendensiyalari
va sur’atlarini bilib olish masalasi qo‘yilgan bo‘lsa, u holda kon’yunktura tahlili shu
vaqtning ichida uning dinamikasini o‘rganish yo‘li bilan olib boriladi,
128
2.
Agar eng oxirgi sanaga kon’yunktura holatini aniqlash masalasi qo‘yilgan
bo‘lsa, u holda iqtisodiy siklning fazasini va faza ichidagi
misol tariqasidagi joyini
aniqlash yo‘li bilan olib boriladi. SHuni e’tiborga olish kerakki, kon’yunktura tahlili
va uzoq tendensiyalarning rivojlanishini aniqlash o‘zora bog‘liq va bir - birini
to‘ldiradi.
Kon’yunktura tahlili jamiyatning xo‘jalik xyotining qiyinligini hisobga olmagan
holda u yoki bu qarashlarni tasdiklaydigan o‘zboshimchalik bilan tanlangan omillar
va statistiktik ma’lumotlarga endoshib emas,balki
bir-biriga qarama-qarshi
hodisalarning yig‘indisiga endashish kerak.Kon’yunktura tahlilining shakli bu
kon’yunktura sharhi va ma’lumotnomasidir.
Mahsulotni ishlab chiqarishni belgilanganligiga qarab,mahsulotni absolyut
birligi
ulchovlarida
ishlab
chiqarib,
ishlab
chiqarish
davrini
davomiyligi,iste’molchilar doirasi tezroq yoki sekinroq kon’yunkturani o‘zgarishini
aks ettiradi.
Ba’zi
tarmoqlar,masalan kora metallurgiya,xavo va suv transporti,kurilish
belgilangan iste’molchilar uchun oldindan buyurtma qilish tizimi bo‘yicha
ishlaydilar.Boshqalar esa, ya’ni avtomobil , radioelektron
va shu kabilar qisqa
muddat ichida ishlab chiqariladi va bozorda noma’lum iste’molchilarga sotiladi.
Uzoq muddatli tovarlarni ishlab chiqarishni qisqarishi yoki o‘z ishi natijasida ishlab
chiqarish kon’yunkturasini yaxshilash yoki yomonlash aniq ko‘rsatkichi bo‘lib
hisoblanmaydi. Chunki katta buyurtma portfelining kattaligi yoki shunday
tarmoqlarda uning yo‘qligi mahsulot ishlab chiqarish dinamikasining iqtisodiy
siklning dinamikasidan rad etadi.
