48
Genetika
3. O ‘ziga allel bo‘lmagan bironta belgisini yuzaga chiqara olmaydi-
gan gen qanday gen deyiladi.
A) Gipostatik B) Epistatik C) Polimeriya D) Komplementarlik
4. Epistaz necha xil bo‘ladi
A) O‘ta
dominant
B) Retsessiv
C) Ko‘p allel
D) Dominant yoki retsessiv
5. Tovuqlardan pat rangining irsiylanishi epistaz genlar asosida
irsiylanadi. Oq tovuqlarning genotipi qaysi javobda to‘g ‘ri k o ‘rsatilgan?
A) IICC
B) IiCc
C) IlCc
D) barcha javoblar to ‘g‘ri
6. G ‘o ‘zada chigitning tukli yoki tuksiz bo‘lishi qaysi qonun asosida
irsiylanadi?
A) Epistaz B) Komplementarlik C) Polimeriya
D) Kodo-
minantlik
7. Cho‘chqalarda junning rangi epistaz ta ’sir natijasida paydo
bo‘ladi. F2 ajralish nisbati qanday?
A) 12 : 3 : 1
B) 13 : 3
C) 7 :
6
: 4
D) 1 : 1 : 1 : 1
8. Odamlarda uchraydigan retsessiv epistaz qaysi javobda to ‘g ‘ri
k o ‘rsatilgan?
A) Gemofiliya B) Daltonizm C) Bo‘yning uzunligi D) Bombey
fenomeni.
1 0 -§ . G enlarning polim er t a ’siri
G enlarning o ‘zaro ta ’siri shakllaridan biri b o ‘lib, har xil dom i
nant allelmas genlarning bitta belgini kuchaytirishidir.
U tabiatda
keng tarqalgan. Bunday genlar polimer genlar deyiladi, belgi esa
poligen deb ataladi. Odatda, polim er genlar bir xil shartli belgilar
bilan belgilanadi (A
1
A
1
va a
1
a1; A
2
A
2
va a
2
a2; A
3
A
3
va a
3
a
3
...).
G enotipda dom inant allellar soni qancha ko‘p b o ‘lsa belgi shun-
cha kuchli nam oyon b o ‘ladi. Organizmlarning og‘irligi, b o ‘yining
uzunligi, teri pigmentatsiyasi, aqliy qobiliyati,
irsiyatga moyil
kasalliklar shu usulda nasldan naslga o ‘tadi. Masalan, odamda
terining pigmentatsiyalanishi dom inant holatdagi m elanin geniga
bog‘liq. Lekin bu belgining miqdoriy ko‘rsatkichlari to ‘rtta har xil
allelga kiruvchi polimer genlarga bog‘liq. Bu genlarning dom inant
allellari qancha ko‘p b o ‘lsa, teri pigmentatsiyasi shuncha kuchli
nam oyon b o ‘ladi.
Poligen belgilar m uhit omillari ta ’siriga bog‘liq.
49
Mustaqil ravishda yechish uchun masalalar
1. O dam b o ‘yi uzunligi bir
necha juft allelmas genlar
tom onidan nazorat qilinadi, bu genlar polimeriya tipida o ‘zaro
m unosabatda b o ‘ladilar. Agar uch juft polim er genlarning hammasi
retsessiv holatda genotipda uchrasa, b o ‘y uzunligi 150 sm, ham ma
genlar dom inant holatda b o ‘lsa, 180 sm atrofida b o ‘ladi. Uchala
juft genlar b o ‘yicha geterozigotali b o ‘lgan odam b o ‘yining uzunli-
gini aniqlang.
2. Odam terisining pigmentatsiyasi
uchta allelmas dom inant
genlar tom onidan belgilanadi. D om inant genlar genotipda qancha
ko‘p uchrasa teri rangi shuncha qora b o ‘ladi. Negrlarda genotip
A
1
A
1
A
2
A
2
A
3
A3, oq tanlilarda esa a
1
a
1
a
2
a
2
a
3
a
3
b o ‘ladi. Negr va oq
tanlilar avlodi m ulatlar deyiladi.
Agar ikkita mulatning nikohidan oq tanli bola tug‘ilgan b o ‘lsa,
ham m a oila a ’zolarining genotipini aniqlang.
3. Jag‘-jag‘ o ‘simliklarining mevasi uchburchakli va oval shak
lida b o ‘ladi. Mevaning shakli ikki juft birikmagan, allel b o ‘lmagan
genlar bilan ifodalanadi. Ikkita o ‘simlikni o ‘zaro chatishtirish n ati
jasida avlodda ajralish nam oyon b o ‘lib, ularning 15 qismi uchbur-
chak va 1 qismi oval shaklli mevalarga ega b o ‘ladi.
O ta-ona va
olingan duragaylarning genotipini aniqlang.
4. M o ‘ynachilik xo‘jaligida ko‘paytiriladigan norka m o‘y-
nalarining rangi ikki juft birikmagan, noallel genlar bilan ifo
dalanadi. Ikki juftning dom inant genlari m o‘ynaning qo‘ng‘ir
rangini, ularning retsessiv allellari esa m o ‘ynaning kumush rangda
b o ‘lishini belgilaydi.
a) Ikki juft genlar b o ‘yicha geterozigotali norkalarni o ‘zaro
chatishtirishi natijasida qanday avlod hosil b o ‘lishini aniqlang.
b) O ta-onalar genotipi qanday b o ‘lganda faqat qo‘ng‘ir
m o ‘ynali duragaylar hosil b o ‘ladi?
5. Bug‘doy donining rangi ikki juft birikmagan, noallel genlar
bilan ifodalanadi va bunda dom inant genlar qizil rangni, retsessiv
genlar rangsizlikni ta ’minlaydilar.
a) D oni qizil rangli ikkita bug‘doyni o ‘zaro
chatishtirib avlod-
da ajralish kuzatilgan. Duragaylarning 15 qismida doni rangli,
1
qismida — rangsiz b o ‘lgan. B o‘yalgan donlarning rangi bir xil
b o ‘lmagan. Chatishtirishda qatnashgan o ‘simliklarning genotipini
va avlodda kuzatilgan rang b o ‘yicha variatsiyalarni aniqlang.
b) Pushti rangli donga ega bug‘doylarning o ‘zaro chatishtirilsa
50
Genetika
qanday avlod hosil b o ‘ladi? Rang b o ‘yicha ajralish nam oyon
b o ‘ladimi?
6. Quyonlarning bir zotining genotipi
A iA1A 2A2 b o ‘lib, ular
quloq suprasining uzunligi 28
sm ga teng, ikkinchi zotini genotipi
