39
Mustaqil yechish uchun masalalar
1. O dam da yaqindan ko‘rish dom inant belgi b o ‘lib, turli dara-
jada nam oyon b o ‘ladi. Bu belgi har xil autosom ada joylashgan
dom inant genlarning kom plem entar ta ’siri natijasidir. G enotipda
har ikkala dom inant genlar uchrasa yaqindan ko‘rishning
yuqori
darajasi, dom inant genlardan faqat bittasi uchrasa belgi o ‘rta dara-
jada yuzaga chiqadi.
O na yuqori darajada yaqindan ko‘radigan, ota esa normal
ko‘rish qobiliyatiga ega b o ‘lgan oilada ikki farzand tug‘ilgan: biri
yuqori darajada, ikkinchisi o ‘rta darajada ko‘radi. O ta-onalar va
avlodlar genotipini aniqlang.
2. T o ‘tiqushlarda patlar rangi ikki juft birikmagan va allelmas
genlar tom onidan belgilanadi. Ikki xil dom inant genlarning
genotipda birga kelishi yashil rangni belgilaydi, bir juftning dom i
nant geni ikkinchi juftning retsessiv
geni bilan birga uchraganda
sariq yoki havorang nam oyon b o ‘ladi, har ikkala juftning retsessiv
genlari esa oq rangni belgilaydi.
a) Patlari yashil rangli to ‘tiqushlar, oq patli to ‘tiqushlar bilan
chatishtirilganda, keyingi avlodda olingan qushlarning 25 foizi
yashil, 25 foizi havorang, 25 foizi sariq va 25 foizi oq patli b o ‘lgan.
Chatishtirish uchun olingan to ‘tiqushlarning genotipini aniqlang.
O ‘rganilayotgan belgining irsiylanish qonuniyatini aniqlang.
b) Yashil rangli to ‘tiqushlarning o ‘zaro chatishtirish natijasida
avlodda 55 ta yashil, 18 ta sariq, 17 ta havorang va
6
ta
oq rangli
qushlar olingan. O ta-ona va duragaylarning genotipini aniqlang.
d)
Hayvonot bog‘i oq to ‘tiqushlarga buyurtm a bergan. Ammo
fermada mavjud b o ‘lgan yashil va sariq qushlar chatishtirilganda oq
to ‘tiqushlar hosil b o ‘lmagan. Fermadagi to ‘tiqushlarning genotip-
larini aniqlang.
3. Sichqonlarda ju n rangining kulrang b o ‘lishligi dom inant A
va B genlarning kom plem entar ta ’siriga bog‘liq. A geni mustaqil
holda ju n rangining qora b o ‘lishligini ta ’minlaydi. B geni esa, A
geni ishtirokisiz junning rangli b o ‘lishligini ta ’minlaydi. A geni esa,
B genining ishtirokisiz junning rangli b o ‘lishligini ta ’minlay olmay-
di. Shuning uchun genotipda dom inant gen B b o ‘lsa ham sichqon
lar oq junli b o ‘ladi. Shu genlarning retsessiv allellari yig‘indisi ham
ju n rangining oq b o ‘lishi sabab b o ‘ladi.
a)
Kulrang sichqonlar chatishtirilganda, keyingi avlodda olin
gan sichqonlarning 82 tasi kulrang, 27 tasi qora va 35
tasi oq junli
40
Genetika
b o ‘lgan. Chatishtirish uchun olingan sichqonlarning genotipini
aniqlang.
b)
Kulrang sichqonlar chatishtirilganda F
1
da olingan sichqon-
larning 58 tasi kulrang va 19 tasi qora junli b o ‘lgan. Sichqonlarning
genotipini aniqlang.
d) Digeterozigotali kulrang sichqonlar retsessiv oq sichqonlar
bilan chatishtirilsa, keyingi avlodda olingan sichqonlarning
genotipi qanday b o ‘ladi?
e)
Kulrang sichqonlar, qora sichqonlar bilan chatishtirilganda
F
1
da olingan sichqonlarning ham masi kulrang b o ‘lgan, F
2
da esa
3/4 kulrang, 1/4 qora sichqonlar olingan. Chatishtirish uchun olin-
gan va chatishtirishdan keyin olingan sichqonlarning genotipini
aniqlang.
Test topshiriqlari
1. Allel genlarning o ‘zaro ta ’siri qaysi javobda berilgan.
1. Dominantlik 2. Epistaz 3. Polimeriya 4. Retsessivlik
5. Kodominantlik
6
. Ko‘p allellik 7. Komplementarlik
8
. To‘liqmas
dominantlik 9. O‘ta dominatlik
A) 1.4.5.6.8.9 B) 2.4.6 C) 1.2.5.8.9.4 D) 2.3.7
2. Allelmas genlarning o ‘zaro ta ’siri qaysi javobda berilgan.
1. Dominantlik 2. Epistaz 3. Polimeriya 4. Retsessivlik
5. Kodominantlik
6
. Ko‘p allellik 7. Komplementarlik
8
. To‘liqmas
dominantlik 9. O‘ta dominatlik
A) 1.4.5.6.8.9 B) 2.4.6 C) 1.3.5.8.9.4 D) 2.3.7
3. Gomozigota (aa) holatda yuzaga chiqadigan belgi qaysi javobda
berilgan.
A) Dominant B) retsessiv C) ko‘p allel D) Kodominant
4) Geterozigota holatida (Aa) har ikkala gen o ‘z ta ’sirini yuzaga
chiqarishi........
deyiladi.
A) Dominant B) retsessiv C) ko‘p allel D) Kodominant
5.
Barcha qon guruhidagi farzandlar tug‘iladigan ota-ona genoti
pini k o ‘rsating.
A) Geterozigotali 3 va 2 qon guruhli ota-onadan
B) Gomozigotali 3 va 2 qon guruhli ota-onadan
C) Geterozigotali 3 va 1 qon guruhli ota-onadan
D) Gomozigotali 1 qon guruhli ota-onadan
6) Odamlarda uzoqni k o ‘rmaslik kasalligi qanday irsiylanadi.
A) Dominantlik B) Epistaz C) Polimeriya D) Komplementarlik
41
7. Sichqonlarda junning rangi komplementar irsiylanadi F2 dagi
ajralish nisbatini k o ‘rsating.
A)
6
: 7 B) 9:3:4 C) 9:6:1 D) 1:1:1
8. Tovuqlar toji komlementar irsiylanadi yapoloqsimon toj genotipi
ni k o ‘rsating.
A) AAbb B) AaBb C) aabb D) aaBB
9. Geterozigota holatda dominant genning ta ’siri kuchliroq bo‘ladi-
gan belgi.
A) O‘ta dominant B) Retsessiv C) Ko‘p allel D) Kodominant.
1.
Komplementarlik. Tabiatda keng
tarqalgan ikki yoki undan
ortiq allelmas (odatda dom inant b o ‘lgan) genlarning o ‘zaro ta ’siri
natijasida yangi belgi yuzaga chiqadi. Bu allellarning har biri
genotipda alohida uchraganda muayyan o ‘ziga taalluqli belgini
yuzaga chiqaradi. M asalan, odamning norm al eshitish qobiliyati D
va E allelmas dom inant genlarning o ‘zaro ta ’siri bilan belgilanadi
(D — chig‘anoq rivojlanishi, E — eshitish nervi rivojlanishi belgi
laydi). H ar ikkala genlar b o ‘yicha dom inant gomozigotalar
(D D EE) yoki geterozigotalar (DdEe) da
eshitish qobiliyati normal
rivojlanadi. Agar ikkita allelmas genlarning bittasi retsessiv
gomozigota holida kelsa (D D ee va ddEE) karlik kasalligini ku-
zatiladi. Quyidagi rasmda komplementarlik irsiylanish berilgan
(11-rasm).
Interferon oqsili, gemoglobin polipeptidlari sintezlanishi,
sochning pigmentatsiyasi ham komplementarlik xususiyatiga bog‘-
liq. Komplementarlikda belgilar ajralishi 9 : 7; 9 :
6
: 1; 9 : 3 : 4
nisbatda kuzatiladi.
8
-§ . N oallel genlarning o ‘zaro t a ’siri
AAbb
