45
5-j a d v a l
T/p
Organizmlar
Belgilar
F, da ajralish nisbati
1
Otlar
Junning rangi
12 : 3 : 1 dominant epistaz
2
Itlar
Junning rangi
12 : 3 : 1 dominant epistaz
3
Tovuqlar
Patning rangi
13 : 3
dominant epistaz
4
Suli
Donning rangi
12 : 3 : 1 dominant epistaz
5
Cho‘chqalar
Junning rangi
12 : 3 : 1 dominant epistaz
Duragaylarning ikkinchi avlodida genlarning epistaz ta ’siri
natijasida belgilarning ajralish nisbatlari
(5-jadval).
M asala. Qora
/A A b b / va kulrang
/a a B B / donli suli o ‘simlik-
lari chatishtirilib birinchi avlodda qora donlik o ‘simliklar olingan.
Birinchi va ikkinchi avlod o ‘simliklarining genotipi va fenotipini
ham da F
2
da epistazga xos ajralish nisbatini aniqlang.
Yechilishi. 1.
O P:
AAbb
x
O aaBB
Gametalar:
Ab
aB
F 1:
AaBb
Fenotip: qora donli
Genotip: Digeterozigota
2.
P:
O AbBa
x
O AbBa
AB
Ab
aB
ab
AB
AABB
AABb
AaBB
AaBb
Ab
AABb
AAbb
AaBb
Aabb
aB
AaBB
AaBb
aaBB
aaBb
ab
AaBb
Aabb
aaBb
aabb
Duragaylarning
ikkinchi avlodi / F / da epistaz uchun xos
b o ‘lgan belgilarning ajralish nisbati vujudga keladi:
F
2
: 12/16 o ‘simliklar qora donli; 3/16 o ‘simliklar kulrang
donli; 1/16 o ‘simliklar oq donli b o ‘ladi.
Izoh. Bu hodisani shunday tushuntirish mumkin: donga qora
rang
beruvchi «A» gen donga kulrang rang beruvchi
«B» genga nis
batan epistatikdir. Shu bois birinchi avlod duragaylarining ham
masi qora donli b o ‘ladi. Ikkinchi avlod duragaylaridan 12 ta o ‘sim-
likda donga qora rang beruvchi dom inant «A» gen b o ‘lganligi
uchun qora rangga ega b o ‘ladi. 3 ta o ‘simlik genotipida epistatik
46
Genetika
dom inant
«A» gen yo‘qligi tufayli ikkinchi allelga mansub
«B» gen
o ‘zining retsessiv alleli
«b» genga nisbatan
ustunligini nam oyon
qiladi, natijada o ‘simliklarning doni kulrang rangda b o ‘ladi. Bitta
o ‘simlik genotipida ikkala dom inant gen / «A» va «B» / b o ‘lma-
ganligi uchun oq don hosil b o ‘ladi.
M ustaqil yechish uchun m asalalar
1-masala. Sulida donning rangi ikki juft allel b o ‘lmagan, bir-
biriga birikmagan genlar tom onidan ifodalanadi. Bitta dom inant
gen — qora rangni, ikkinchisi — kulrangni belgilaydi.
Qora rang
geni kulrang genga epistatik ta ’sir qiladi. Ikkita retsessiv allellar esa
oq rangni rivojlanishini ta ’minlaydi.
Qora donli suli o ‘simliklari kulrang donli o ‘simliklar bilan
chatishtirilganda, keyingi avlodda olingan o ‘simliklarning 50%
qora, 25% kulrang va 25% oq donli b o ‘lgan. Chatishtirishdan olin
gan qora donli o ‘simliklarning ayrimlari oq donli o ‘simliklar bilan
chatishtirilganda keyingi avlodda olingan o ‘simliklarning
1 /2
qismi
qora, 1/2 qismi oq donli b o ‘lgan. Ayrim donli o ‘simliklar oq donli
o ‘simliklar bilan chatishtirilganda esa 2/4 qismi qora, 1/4 qismi
kulrang va 1/4 qismi oq donli b o ‘lgan. Olingan natijalarga
asoslanib, o ‘rganilayotgan belgining irsiylanishi haqida nim a deyish
mumkin? Chatishtirish uchun olingan va chatishtirishdan keyin
olingan barcha o ‘simliklarning genotipini aniqlang.
2-m asala. Sariq mevali qovoq o ‘simliklari oq mevali o ‘simlik-
lar bilan chatishtirilganda F
1
da olingan o ‘simliklarning mevasi oq
rangli b o ‘lgan. F
2
da esa 204
ta oq mevali, 53 ta sariq mevali va 17
ta yashil mevali o ‘simliklar olingan. Chatishtirish uchun olingan va
chatishtirishdan keyin olingan o ‘simliklarning genotipini aniqlang.
F
1
da olingan oq mevali o ‘simliklar yashil mevali o ‘simliklar bilan
chatishtirilsa, keyingi avloddagi o ‘simliklar mevasining rangi
b o ‘yicha qanday fenotipga ega b o ‘ladi?
3-m asala. Oq mevali qovoq o ‘simliklari yashil mevali o ‘sim-
liklar bilan chatishtirilganda keyingi avlodda olingan o ‘simliklar-
ning 50% oq, 25% sariq va 25% yashil mevali b o ‘ladi.
Chatishtirish uchun olingan o ‘simliklarning genotipini aniqlang.
4-m asala. II qon guruh b o ‘yicha geterozigotali ayol III qon
guruhli (geterozigotali) erkakka turm ushga chiqsa,
ulardan qanday
qon guruhli bolalar tug‘ilishi mumkin?
