SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 3
ǀ ISSUE 1
ǀ 2022
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
www.scientificprogress.uz
Page 785
taraqqiyot to’g’ridan-to’g’ri ishlatiladigan yoqilg’i sifatiga bog’liq. Maqbul
uglevodorod tarkibli va ekspluatatsion xususiyatlari yuqori bo’lgan yoqilg’ilarni olish
birinchi navbatda yuqori sifatli xomashyoni tanlash, texnologiyani takomillashtirish va
hozirgi kunda prisadkalar va qo’shimchalar kiritish bilan hal etiladi.
Bunda neft
mahsuloti tarkibidagi keraksiz komponentlarni ajratsih talab etilib, asosan
gidrogenizatsion usullar keng qo’llaniladi. Gidrogenizatsion
jarayonlarda maqsadli
reaksiyalarning unumini boshqarish va nazorat qilishda bir qancha omillar ta’sir qiladi.
Ularga quyidagilar kiradi: katalizatorlarning ta`siri (ilgari ko’rib chiqilgan edi), хom
ashyoning хossalari, harorat, bosim, VGS ning aylanib turish karraligi va issiqlik
effekti.
Sanoatda qo’llaniladigan alyumokobaltmolibdenli
katalizator yuqori tanlash
qobiliyatiga ega. Uning ishtirokida 𝐶 − 𝐶 bog’larning uzilishi yoki aromatik
halqalarning to’yinish reaksiyalari deyarli sodir bo’lmaydi. 𝐶 − 𝑆 bog’larning uzilish
reaksiyalarida katalizator yuqori faolligi va yaхshi
termik barqarorligi bilan
xarakterlanadi. Shu sababli uzoq хizmat muddatiga ega. Bu katalizatorning muhim
afzalligi uning potensial katalitik zaharlarga barqarorligidir. Bundan tashqari katalizator
to’yinmagan birikmalarni to’yintirish, uglerod-azot, uglerod-kislorod bog’larning
uzilish reaksiyalarida ma`qul faollik bilan farq qiladi
va amaliyotda barcha neft
fraksiyalarini gidrotozalash uchun qo’llaniladi.
Alyumonikelmolibdenli katalizatorning to’yinmagan birikmalarni to’yintirish
reaksiyalarida faolligi kamroq, ammo aromatik uglevodorodlarni to’yintirish jihatidan
(AKM ga nisbatan 10-50 % ga ko’p) va azotli birikmalarni
gidrogenlash jihatidan
(AKM ga nisbatan 10-18 % ga ko’p). Shu bilan birga u o’zining dastlabki yuqori
faolligini tezroq yo’qotadi.
Tiniq neft mahsulotlarini gidrotozalashining hozirgi zamon katalizatorlari 3-6
yilgacha faolligini yo’qotmasdan ishlaydi.
Ishlagani sari katalizatorda koks (katalizator massasining 17 − 20 %) va
oltingugurt (katalizator massasining 0,5 − 1,5 %) to’planib, katalizatorning faolligi
pasayadi. Bug’ yoki gaz havoli aralashma bilan koks va oltingugurtni
kuydirib uning
faolligi tiklanadi. Odatda gidrotozalash katalizatorlari uchtadan kam bo’lmagan
regenerasiyaga bardosh beradi.
Katalizatorning faolligi faol komponent yo’qolganda pasayishi mumkin. Bu
harorat 600
0
𝑆 gacha ko’tarilganda va molibden uch oksidining bug’lanishi sodir
bo’lganda regeneresiya paytida sodir bo’lishi mumkin. Harorat 760
0
𝑆 dan yuqori
bo’lganda faol alyuminiy oksidi faol bo’lmagan nikel’
alyuminatiga aylanadi,
katalizatorning qizib biriktirilishi sodir bo’lib buning natijasida uning faol yuzasi
kamayadi.
Aniqlashlaricha, molibdendisulfidi va aralash nikel sulfidi (𝑁𝑖𝑆 + 𝑁𝑖
2
𝑆) eng
yuqori faollikka ega. ANM va AKM katalizatorlari dastlabki oltingugurtlanishga
