15
hamma vaqt ham doimiy bo‘lavermaydi. Ular obyektning ijtimoiy mohiyatiga bog‘liq
ravishda vaqt o‘tishi bilan o‘zgaradi va yangi talablar bilan to‘ldiriladi. U yoki bu
jarayonlarning bajarilishini ta’minlash va ma’lum qulaylikni yaratishga qodir bo‘lgan
ichki kenglik jamiyat rivojining iqtisodiy va moddiy texnik darajasiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri
bog‘liqdir. Ijtimoiy talablar ichki kenglikning muhim tashkil etuvchilarini aniqlab
beradi. Ichki kenglikka qo‘yiladigan amaliy talablar obyektning
ijtimoiy jihatlari bilan
ham uzviy bog‘langandir. Shuning uchun ham antik uy va o‘rta asrlar saroyi, xorijdagi
zamonaviy turar joy uylari va bizdagi jamoaviy turar joy uylari bir biridan keskin farq
qiladi. Demak, xalq turmush darajasining ma’naviy va moddiy jihatdan o‘sib borishiga
muvofiq ravishda turar joy uylari ham takomillashib boraveradi. Shunday qilib, turar
joyga qo‘yiladigan amaliy talablar bir vaqtning o‘zida unda
istiqomat qiluvchilarning
ijtimoiy mohiyati va turmush tarzini aks ettirib beradi.
XIX asr oxirlari XX asr boshlarida ijtimoiy munosabatlarning rivojlanishi, fan,
texnika va jamiyat hayotidagi umumiy taraqqiyot, xalqaro
hamda ichki ijtimoiy
aloqalarning yanada ortishi binolarning yangi tiplarini yaratishni talab etadi,
shuningdek, yangi
va murakkab hayotiy talab va ehtiyojlarni qondirish uchun zarur
bo‘lgan tashkiliy muhitni yaratish dolzarb masalalardan biriga aylandi.
Mayda rastali
savdo qatorlari o‘rniga turli bo‘limlarni birlashtirgan, keng fazoviy kenglikka ega
do‘konlar, yirik savdo majmualari vujudga keldi. Xalqaro ko‘rgazmalarning
yirik
zallari, temir yo‘l vogzallari, yopiq bozorlar kabi yirik iqtisodiy talablarga javob
beradigan inshootlar barpo etildi.
Yagona fazoviy kenglik va erkin reja(plan) prinsiplari XX asrning ilg‘or
arxitektorlari tomonidan ishlab chiqildi va ular bu prinsiplarni o‘zlarining
loyihalarda
amalga oshirishga urinishdi. Qatьiy chegaralangan alohida xonalar va joylar o‘rniga
yagona uzluksiz fazoviy kenglikni yaratish arxitekturaning yetakchi prinsiplaridan biri
hisoblanadi. Bu prinsipga ko‘ra kenglikning izolatsiya qilinishi faqat zarur bo‘lgan
hollardagina amalga oshiriladi. Faqat shu prinsipga asoslangan yagona fazoviy kenglik
orqaligina gorizontal yo‘nalishda bo‘lgani kabi vertikal yo‘nalishda ham xonalardan
xonalarga erkin o‘tishni ta’minlash mumkin. Tabiatga, maydonga, shaharga keng ochiq
hollarda
fazoviy kenglik, tashqi muhitdan ajratilgan, yoriq xonalardan farqli o‘laroq
16
jamoat binolari arxitekturasinig eng umumiy xarakteristikasi hisoblanadi. Turar-joy va
jamoat binolariniig Interyerining ijtimoiy asoslari o‘zining savollar
doirasiga iqtisodiy
masalalarni ham kiritadi.
Keng ma’noda iqtisodiy muammo jamiyatning imkoniyatlari va ehtiyojlari bilan
xarakterlanadi, bunda asosiy maqsad inson hayotining farovon bo‘lishi uchun barcha
qulayliklarni yaratish, bosh maqsad esa inson haqida qayg‘urishdir.
