98
konstruktsiyadagi genlar transgen organizmga nojo'ya ta'sir ko'rsatmasligi kerak. Tadqiqotchi
tomonidan yaratilishi rejalashtirilayotgan transgen hayvonda avval bo'lmagan hossalarning
(misol uchun, kattaligi, kichikligi, go'shtdorligi, tez nasl bera olishi va h.k.) vujudga kelishi ko'p
jihatdan genetik konstruktsiyaga bog'liq. Konstruktsiyani yaratishda
Escherichia coli
bakteriyasi plazmidasidan foydalaniladi. Plazmida restriktaza fermentlari bilan kesiladi.
Plazmidani kesilgan joyiga begona organizmdan olingan DNK fragmenti ulanadi. Plazmidaga
begona DNKni ulash uchun ligaza fermentlaridan foydalaniladi. Hosil bo'lgan
rekombinant
DNK
Escherichia coli
bakteriyasiga kiritiladi va klonlanadi. Klonlar bakteriyadan ajratiladi va
kesilib chiziqli shaklga ot'kaziladi. Chunki plazmidaga nisbatan chiziqli shakldagi DNK embrion
genomiga oson o'rnashadi.
Tayyor bo'lgan chiziqli shakldagi DNK (genetik konstruktsiya) zigotaga in'ektsiya qilinadi.
In'ektsiyadan keyin zigota odatdagidan ancha kattalashadi. So'ngra zigota urg'ochi retspientga
implantatsiya qilinadi. Ammo urg'ochi retspientdan tug'ilgan hayvonlarning hammasi ham
transgen bo'lavermaydi. Transgen bo'lganlarida esa begona gen organizmning barcha
to'qimalarida bir hil tarqalgan bo'lmaydi. Shuning uchun transgen hayvon olishda molekulyar-
genetik tahlilning ahamiyati katta.
Embrionlarni transfektsiya qilish usullari: (a) - quyon zigotasiga genetik
konstruktsiyani mikroin'ektsiya qilish, (b) – embrional o'zak
hujayralarini norka
(qorakuzan) blastotsistasiga
15
kiritish. Embrionlarning diametri qobig'i bilan birga 140-
150 mkm. Rasmni chap tomonida mikroso'rg'ichlarni ko'rish mumkin. Ular yuqoridagi
protseduralarni bajarishda embrionni bir holatda ushlab turadi.
Tahlilni o'tkazishda 3 ta savolga javob topish kerak:
- birinchidan, yaratilgan genetik konstruktsiya embrion genomiga o'rnashdimi?
- ikkinchidan, retsipient-organizm jinsiy hujayralariga genetik konstruktsiyadagi genlar
kirganmi?
- uchinchidan, tug'ilgan hayvonda begona gen ekspressiyalandimi (namoyon bo'ldimi)?
Urg'ochi retsipient-organizmdan erkak tug'ilgani ayni muddao. Chunki tug'ilgan
erkak
hayvon tuhum hujayralarida begona gen ekspressiyalangan bo'lsa, uni boshqa urg'ochilar bilan
chatishtirish mumkin. Shunda begona gen keyingi avlodlarga o'tib ketaveradi.
Erkak hayvonni urg'ochilar bilan chatishtirishda sun'iy urug'lantirish usulidan ham
foydalanish mumkin. Ulardan tug'ilgan hayvonlar F
1
avlod bo'ladi. Transgen hayvonlar liniyasi
vujudga kelishi uchun F
1
avloddagi hayvonlarni o'zaro chatishtirib, F
2
avlod olish lozim.
Tadqiqotning so'nggi bosqichida F
2
avlod vakillarining gomozigotalari tahlil qilinadi. Bu
bosqichda urg'ochi retsipient-organizmga kiritilgan genetik konstruktsiyadagi genlar F
2
avlod
15
Blastotsista – sut emizuvchilar, shu jumladan odam homilasi rivojlanishining ilk bosqichlaridan biri.
99
vakillarida ekpressiyalandimi yoki yo'q? Agar ekspressiyalangan bo'lsa, aynan biz rejalashtirgan
organ yoki to'qimada ekpressiyalandimi yoki yo'q? Tug'ilgan hayvonlar bizga zarur bo'lgan
mahsulotni bera oladimi? Agar bersa etarli darajadami? Ana shu savollarga javobni transgen
hayvon olishning so'nggi bosqichida izlanadi. Va yuqoridagi savollarga
ijobiy javob topilsa,
transgen hayvonlar yaratish bo'yicha olib borilgan ishlar muvaffaqiyatli yakunlandi deb
hisoblash mumkin.
Transgen hayvonlar yaratishning ikkinchi usuli:
embrional o'zak hujayralar yordamida transgen hayvonlar yaratish
Embrional o'zak hujayralar transgen hayvonlar yaratish mikroin'ektsiya usulidan
birmuncha farq qiladi. O'zak hujayralar hali retsipient organizmga kiritilmasdan avval begona
genni hujayra genomiga kirgan yoki kirmaganligini, agar kirgan bo'lsa, ekspressiyalanganmi
yoki yoq, kabi savollarga topish mumkin. Shuningdek hujayralar
orasidan eng yahshilarini
tanlab olish imkoni bor. Bundan tashqari, hujayralarning bir qismini suyuq azotda muzlatib,
uzoq yillar davomida saqlasa bo'ladi.
