101
qiyin. Chunki hujayra qayta ishlanayotganda bizga kerakli oqsil bilan birga hujayraning boshqa
elementlari ham ajraladi.
Transgen drojjilar kul'turasi va odam hujayralari kul'turasida yuqoridagi kamchiliklar
yo'q. Ammo ularning mahsuldorligi past.
So'ngi yillarda biotehnologiya jadal rivojlanmoqda. Lekin farmakologiya uchun zarur
bo'lgan dorivor oqsillar hali-hanuz donorlik qonidan olinmoqda. Masalan, fibrinogen,
antitrombin, al'bumin, immunoglobulinlar va boshq. Agarda, odam uchun zarur bo'lgan sifatli va
arzon dorivor oqsillar etarli darajada ishlab chiqarilganida, ko'plab bemorlarning hayotini saqlab
qolish mumkin bo'lar edi. Shu kabi muammolarni hal etish bugungi
kun tibbiyotining asosiy
maqsadlaridan biridir. Shuning uchun inson salomatligi uchun zarur bo'lgan oqsillarni sintez
qiluvchi produtsent-organizmlarni, ayniqsa transgen hayvonlarni yaratish dolzarb vazifa
hisoblanadi.
Ushbu vazifalarni hal etish strategiyasi quyidagicha:
sut bezlarida begona gen ekspressiyalanuvchi transgen
hayvon yaratish;
sut bezlaridagi begona gen «ishlab ketib» uning mahsuloti sut bilan ajralib chiqishi;
sut bilan ajralib chiqqan mahsulotni tibbiy va boshqa foydali maqsadlarda ishlatish.
Transgen hayvonni sog'ish jarayonida uning suti bilan birgalikda dorivor oqsillar ham
sog'iladi. Bugungi kunga kelib nafaqat sigirlarni,
balki echki, qo'y, cho'chqa, quyon va hattoki
sichqonni ham sog'ish mumkin bo'lgan mehanik apparatlar mavjud. Transgen hayvondan
sog'ilgan sut tarkibidagi dorivor oqsilni tozalash ham muammo bo'lmaydi. Mabodo, tozalangan
oqsil tarkibida begona moddalar qolib ketsa, ular organizmga zarar qilmaydi.
Chunki bu
moddalar sutning bezarar oqsillari yoki boshqa moddalari bo'lishi mumkin.
Hozirda transgen sichqonlar yordamida ularning suti orqali ba'zi bir oqsillar olinmoqda.
Quyida ushbu olinayotgan oqsillar va ularning sutdagi kontsentratsiyasi berilgan:
α
1
–antitripsin (mg/ml);
interferon (ng/ml);
qon ivish faktori IX (mkg/ml);
zardob al'bumini (mg/ml);
trofoblastin (mkg/ml);
urokinaza (mg/ml);
interleykin-2 (mkg/ml);
superoksiddismutaza (mg/ml);
turli immunoglobulinlar va boshqa oqsillar.
Yirik transgen sut emizuvchi hayvonlar suti orqali olinayotgan oqsillar:
quyonlar – interleykin-2 (ng/ml) va plazminogen aktivatori (mkg/ml);
qo'ylar - α
1
-antitripsin (mg/ml) va qon ivish faktori IX (ng/ml);
echkilar - plazminogen aktivatori (mkg/ml).
Nega bu ro'yhatlarda sigirlar yo'q degan savol tug'ilishi mumkin? Dastlabki dorivor
oqsillar 1990 yil transgen sichqonlardan olingan. Ohirgi yillarda boshqa yirik sut
emizuvchilardan ham olindi. Sigirlardan dorivor oqsil olish uchun eng avvalo transgen sigir
yaratish zarur. Transgen sigir yaratish uchun juda uzoq vaqt talab etiladi. Chunki, sigirlarning
jinsiy etilishi 1,5-2 yoshga to'g'ri keladi. Homiladorligi 9 oy davom etadi. Dorivor oqsil esa F
2
avloddan boshlab sut bilan ajralib chiqadi. Qisqasi,
transgen sigir yaratib, undan dorivor oqsil
olish uchun 6 yildan ko'p vaqt ketadi.
Hozirda inson sog'ligi uchun muhim bo'lgan rekombinant immunoglobinlar sintez
qiluvchi transgen hayvonlar yaratish ustida jadal ishlar olib borilmoqda.
Yana bir o'rinli savol tug'iladi; insonni dorivor oqsillarga bo'lgan ehtiyojini qondirish
uchun qancha transgen hayvon yaratish kerak? Masalan, butun Er
shari aholisini qon ivish
faktori IX ga bo'lgan ehtiyojini qondirish uchun ushbu oqsildan 85 kg, qon ivish faktori VIII ga
bo'lgan ehtiyojini qondirish uchun esa bu oqsildan bor-yo'g'i 7 kg olinsa kifoya qiladi. Agar 1 ta
transgen sigir bir yilda 6000 litr sut bersa, shuncha sut tarkibida 6 kg dorivor oqsil bo'ladi.
Hulosa qilib shuni aytish mumkinki, dunyo aholisini qon ivish faktori VIII ga bo'lgan
ehtiyojini qondirish uchun 1 ta yoki 2 ta transgen sigir, qon ivish faktori IX ga bo'lgan ehtiyojini
