| Umov-Poynting vektori deb ataladi.
Elektromagnit to`lqinlar birinchi marta Gers tajribasidan 8 yil keyin 1895 yil 7 mayda rus fizigi A.S.Popov tomonidan amalda qo`llanildi. A.S.Popov rus-fizika-ximiya jamiyati majlisida dunyoda birinchi radiopriyomnikni demonstransiya tildi va elektpromagnit to`lqinlarni simsiz aloqa vositasi sifatida keng ishlatish mumkinligini ko`rsatdi. Diapazoni santimetr va millimetr bo`lgan elektromagnit to`lqinlar radiolokatsiya (to`lqinlarni to`siqlardan qaytish) da keng qo`llaniladi. Hozirgi paytda fan va texnikaning xech bir soxasi yoki unda elektro magnit to`lqinlar ishlatilmasin.
Elektromagnit to`lqinlar o`z chastotalari va to`lqin uzunliklariga hamda nurlanish va qayd qilishning usullariga qarab bir necha turga bo`linadi. Bular: radioto`linlar, yorug`lik nurlanishi, rentgen nurlanishi, gamma nurlar va x.k.z.
Nazorat uchun savollar:
Faradey induksion tokning qiymatini qanday aniqladi?
Lens induksion tokning yo'nalishini qanday tajriba asosida aniqladi?
Induksion EYUK hosil bo'lishini energiyani saqlanish qonuniga asosan tushuntiring.
O'zinduksiya va o'zaroinduksiya hodisasi deganda nimani tushunasiz, o'zinduksiya EYUK ifodasini keltirib chiqaring?
Magnit maydon energiyasini va energiya zichligini ifodasini yozing.
Moddalarning magnit xossalarini xarakterlovchi kattaliklar magnitlanish vektori, magnit qabul qiluvchanlik va magnit maydon kuchlanganligi orasida qanday bog'lanish bor?
Moddalarning diamagnetik, paramagnetik va ferramagnetik xususiyatlarini uch sinfga bo'linishining asosiy sababini ko'rsating.
Maksvellning elektromagnit maydon uchun yaratgan tenglamalarining integral va differensial ko'rinishlarini ifodalang.
Elektr maydonining o'zgarishi tufayli vujudga kelgan magnit maydon va elektr maydon orqasidagi miqdoriy bog'lanishini ifodalovchi Maksveil siljish toki deganda nimani tushunasiz?
Adabiyotlar:
1. David Halliday, Robert Resnick, Jear “Fundamentals of physics!”, USA, 2011.
2. Douglas C. Giancoli “Physics Principles with applications”, USA, 2014.
3. Физика в двух томах перевод с английского А.С. Доброславского и др. под редакцией Ю.Г.Рудого. Москва. «Мир» 1989.
4. Remizov A.N. “Tibbiy va biologik fizika” T. Ibn Sino, 2005.
5. Bozorova S. Fizika, optika, atom va yadro. Toshkent Aloqachi 2007.
6. Sultonov E. “Fizika kursi” (darslik) Fan va ta’lim 2007.
7. O.Qodirov.”Fizika kursi” (o‘quv qo‘llanma) Fan va ta’lim 2005.
8. O. Ahmadjonov. Umumiy fizika kursi. 1 tom. Toshkеnt 1991.
9. A. Qosimov va boshqalar. Fizika kursi 1 tom. Toshkеnt 1994.
Mavzu: Geometrik optika. Umumiy tushunchalar.
Reja:
Geometrik optika. To’lqin optikasi.
Yorug’likning sinishi va qaytish qonunlari.
Linzalar.
Asosiy fotomеtrik kattaliklar
Yorug’lik nurining tabiati.
Tayanch so’z va iboralar: Geometrik optika, linza, to’lqin optikasi, nur sindirish ko’rsatkichi, absolyut nur sindirish ko’rsatkichi, yorug’lik.
Geometrik optika. To’lqin optikasi.
Y orug’lik nurining tabiati o’rnatilishidan oldin optikaning quyidagi asosiy qonunlari ma'lum edi:
Yorug’lik nurining optik bir jinsli muhitda to’g’ri chiziqli tarqalish qonuni; yorug’lik nuri dastalarining bir-biriga bog’liq bo’lmaslik qonuni; yorug’likning qaytish va sinish qonunlari.
Yorug’likning to’g’ri chiziqli tarqalish qonuni. Optikaviy bir jinsli muhitda yorug’lik nuri to’g’ri chiziqli tarqaladi, chunki nuqtaviy yorug’lik manbai bilan shaffof bo’lmagan buyumlar yoritilganda, buyumlar shaklida aniq soya hosil bo’ladi. Yorug’lik nurlari to’lqin uzunligiga yaqin bo’lgan o’lchamli buyumlar yoritilganda, bu qonundan chеtlashish kuzatiladi.
Yorug’likning sinishi va qaytish qonunlari.
Yorug’lik nurlari dastalarining bir-biriga bog’liq bo’lmaslik qonuni. Alohida yorug’lik nuri dastasida kuzatiladigan hodisalar boshqa dastalar bir vaqtda mavjud bo’lish yoki bo’lmasligiga bog’liq bo’lmaydi. Yorug’lik oqimini alohida yorug’lik dastalariga ajratib, tanlangan yorug’lik dastasi ta'siri boshqa dastalarga bog’liq emasligini oson isbotlash mumkin.
 1-rasm.
Agarda, yorug’lik nuri ikki muhit chеgarasiga tushsa (1 - rasm), I tushuvchi nur II qaytgan va III singan nurlarga ajraladi, ularning tarqalish yo’nalishlari qaytish va sinish qonunlari bilan bеlgilanadi.
Qaytish qonuni: qaytgan nur, tushuvchi nur va tushish chеgarasiga o’tkazilgan pеrpеndikulyar bilan bir tеkislikda yotadi, qaytish burchagi tushish burchagiga tеng bo’ladi:
 (1)
Sinish qonuni: tushuvchi nur, singan nur va tushish nuqtasida ikki muhit chеgarasiga o’tkazilgan pеrpеndikulyar bilan bir tеkislikda yotadi, tushish burchagining sinusini sinish burchagi sinusiga nisbati bеrilgan muhitlar uchun o’zgarmas kattalik hisoblanadi:
 (2)
bu еrda n21 – ikkinchi muhitning birinchi muhitga nisbatan nisbiy sindirish ko’rsatkichidir. Ikki muhitning nisbiy sindirish ko’rsatkichlari ularning absolyut sindirish ko’rsatkichlarining nisba-tiga tеngdir:  (3)
Muhitning absolyut sindirish ko’rsatkichi elеktromagnit to’lqinning vakuumdagi tеzligining muhitdagi fazaviy tеzligiga nisbatiga tеngdir:
 (4)
bu еrda  га тенг, e ва m – muhitning dielеktrik va magnit singdiruvchanligidir. Sinish qonunini quyidagicha qayta ifodalash mumkin:
 (5)
Agarda, yorug’lik katta sindirish ko’rsatkichli n1 muhitdan o’tib kichik sindirish ko’rsatkichli n2 muhitda, misol uchun, shishadan suvga o’tib tarqalsa, u holda
bo’lib, singan nur normaldan uzoqlashadi va i2 sinish burchagi i1 tushish burchagidan katta bo’ladi (2 – rasm).
 2-rasm.  3-rasm.
Tushish burchagi oshishi bilan sinish burchagi asta-sеkin osha boradi va qandaydir chеgaraviy tushish burchagi qiymatida (i1 - iчег. chеgaraviy burchakda) sinish burchagi  га tеnglashadi.
i1 = iчег. holatda tushayotgan nur to’liq qaytadi (3 - rasm).
Dеmak, tushish burchagining iчег. qiymatlarida to’la qaytish hodisasi kuzatiladi. Chеgaraviy tushish burchagi  shartdan topiladi.
 ,  (6)
To’la qaytish hodisasi, yorug’lik optikaviy zich muhitdan zich bo’lmagan muhitga o’tganda kuzatiladi.
|
