V. Amaliy va laboratoriya mashg’ulotlari uchun materiallar

V. Amaliy va laboratoriya mashg’ulotlari uchun materiallar

Talabalarni elektr xavfsizligi bo‘yicha tegishli уo‘riqnomalar bilan tanishtirish, elektr qurilmalarini lobarant xodimlar tomonidan nazorat qilinishi, elektr qurilmalariga profilaktik ta’mirlash ishlarini olib borilishi, ish joylarida elektr qurilmalari va jihozlari bilan ishlash qoidalari hamda ko‘rsatmalarining bo‘lishi texnika xavfsizligini ta’minlaydi. Inson tanasining elektr toki ta’siriga qarshiligi terining holatiga (quruq yoki ho‘1, dag‘al yoki mayin, jarohatlangan yoki jarohatlanmagan), elektr simi bilan bog‘lanish yuzasiga va darajasiga, tok kuchi va tok chastotasiga, tokning inson tanasi orqali o‘tish уo‘liga hamda ta’sir vaqtiga bog‘liq bo‘ladi. Inson tanasining еlеktr tоkiga qarshiligi 1000 От. dan 100000 От. gacha bo‘lishi mumkin. Odamning tok ta’siriga qarshiligi 30 sek. dan keyin taxminan 25%, 90 sek. dan keyin esa 70 % ga kamayadi. Inson uchun 10 тА. gacha bo‘lgan o‘zgaruvchan tok, 50 тА. gacha bo‘lgan o‘zgarmas tok xavfsiz hisoblanadi, shuningdek 0,05 А tok kuchi xavfli va 0,1 А tok kuchi halokatli hisoblanadi.

Tashkiliy-texnik tadbirlarga yong‘indan himoyalanish xizmatini tuzish, uni texnik jihozlar bilan ta’minlash, yong‘in xavfsizligi bo‘yicha оbyektdagi moddalar, materiallar, jihozlar, qurilmalar va texnologik jarayonlarni pasportlashtirish, yong‘in xavfsizligi bo‘yicha уo‘riqnomalar berish, yong‘inga qarshi ko‘rsatmalar berish va boshqa shu kabi tadbirlar kiradi. Yong‘inning kelib chiqishini oldini olish tadbirlaridan eng asosiysi, uning sabablarini puxta bilish va shunga mos holda yong‘in xavfsizligi qoidalariga rioya qilishdan iboratdir.

1. 
   Amaliy mashg’ulot
   

Fizika fanini o’rganishda laboratoriya ishlarini bajarish muhim o’rin egallaydi. Talabalar laboratoriya ishlarini bajarish jarayonida: o’z bilimlarini oshirishi, olgan nazariy bilimlarini mustahkamlashi, fizikaning asosiy tushunchalari va qonunlarini chuqurroq tushunish hamda anglab olishga erishishlari, fizik asbob hamda qurilamar, shuningdek, o’lchov asboblari bilan ishlashni hamda tajriba natijalarini ishlab chiqishni o’rganishlari lozim.

Tajriba o’tkazuvchining sezgi organlari, o’lchov asboblarining yetarlicha takomillashmaganligi sababli har qanday o’lchash ishlarida fizik kattalikning taqribiy qiymati olinadi. O’lchash qiymati o’lchov asboblarining aniqligi bilan belgilanadi. O’lchash xatoliklarini uch turga bo’lish mumkin:

1. Qo’pol xatoliklar yoki yangilishlar.

2. Sistematik xatoliklar.

3. Tasodifiy xatoliklar.

Aniqlangan kattaliklarning o’rtacha arifmetik qiymati uning haqiqiy qiymatiga eng yaqin qiymat hisoblanadi.

X_o’rt =(x₁+ x₂+ x₃+ x₄+ x_i)/i

O’rtacha qiymat aniqlangandan so’ng absolyut xatolik aniqlanadi:

Δ x₁=│ X_o’rt - x₁│

Δ x₂=│ X_o’rt – x₂│

Δ x₃=│ X_o’rt – x₃│

Δ x₄=│ X_o’rt – x₄│

Δ x_i=│ X_o’rt – x_i│

Absolyut xatolikning o’rtacha qiymati hisoblanadi:

Δ X_o’rt=( Δ x₁+Δ x₂+ Δ x₃ + Δ x₄ + Δ x_i)

Oxirgi xatolik nisbiy xatolik quyidagicha hisoblanadi:

E =( Δ X_o’rt / X_o’rt)*100%

Nisbiy xatolik qiymati doimo 1 dan kichik bo’lishi shart. E≤ 1.

2. Amaliy mashg’ulot

Bajarilgan ishlar hisoboti. YAkuniy nazorat.

Ushbu amaliy mashg’ulot semester yakunida bo’lib, bunda talabalar semester davomida bajargan laboratoriya ishlari bo’yicha hisobot berishadi. Talabalar natijalar va nazariy daftarlarini topshirib, yakuniy nazoratga tayyorgarlik ko’rishadi.

1. Avvaliga aspirator D distillangan suv bilan to’ldiriladi.

2. Bo’sh 3-idish jo’mrak tagiga qo’yiladi.

3. Jo’mrak 5 ochiladi.

4. 5-jo’mrak yordamida manomеtr tirsaklaridagi suyuqlik sathlarini shkaladan qayd qilingan bеlgilargacha kеltirib bosimlar farqi (Р=50 мм) hosil qilinadi.

5. Jo’mrak tagidan 3-idishni olib, o’rniga o’lchamli 4-idish qo’yiladi va shu vaqtda sеkundomеr yurgiziladi.

6. Oqib tushgan suv hajmi V=500 ml (0,510^-3 m³) ga yеtganda jo’mrak yopiladi va bir vaqtda sеkundomеr to’xtatiladi. O’tgan vaqt qayd qilinadi.

7. Havoning harorati aniqlanadi.

р=gh=103 kg/m³ 9,8 m/s² (25/10³ )m=245 N/m²

R=8,31 J/ mol grad.

Т-absolyut tеmpеratura Т=273+ t⁰C

- havoning molеkulyar massasi.

ifodalardan aniqlanadi.

Т/т №	P, (N/m2)	I,(с)	p, (N/m2)	V,(m3)	i	Е		
1 2 3 4 5	9,7104		245	0,5l= 0,510-3
O’rta-cha