11
ekanligini isbotladi. 1865-yilda Maksvell yorug’likning
elektromagnit nazariyasini
yaratdi: unda yorug’lik har xil muhitlarda
c
tezlik
bilan tarqaluvchi, juda qisqa elektromagnit to’lqinlardan iborat hisobladi,
yorug’likning vakuumdagi tarqalish tezliga tengligini isbotladi.
Maksvell nazariyasi yorug’likning nurlanish
hamda yutilish jarayonini,
fotoelektrik effektni va Kompton sochilishini tushuntira olmadi. Lorens nazariyasi
ham, yorug’likning moddalar bilan o’zaro ta’sirini, xususan, qora jismning issiqlik
nurlanishidagi to’lqin uzunligiga bo’g’liq energiya taqsimotini tushuntira olmadi.
M.Plank tomonidan taklif etilgan gipotezaga asosan, yorug’likning
nurlanishi va
yutilishi uzluksiz bo’lmqay, diskret xususiyatga egadir, ya’ni aniq porsiyadan
(kvantlar) iboratdir. Bu kvant energiyasi quyidagicha ifodalanadi:
bu yerda h-Plank doimiysi. Plank gipotezasi qora jismning issiqlik nurlanishini ham
oson tushuntira oldi. 1905-yilda A.Enshteyn yorug’likning kvant nazariyasini kashf
etdi. Bu nazariyaga asosan, yorug’lik nurlanishi va tarqalishi fotonlar - yorug’lik
kvantlari oqimi ko’rinishida sodir bo’lib, ularning energiyasi quyidagi nisbat bilan
aniqlanadi:
Yorug’likning tarqalish qonunlari, yorug’likning moddalar bilan o’zaro ta’siri
to’g’risidagi nazariyalar yorug’lik murakkab xususiyatga ega ekanligini ko’rsatadi.
Demak, yorug’lik tabiati korpuskulyar-to’lqin dualizmi tasavvuridan iborat [3].
