• Refraksiyaning additivligi va ekzaltatsiyasi.
  • Refraksiya ekzaltatsiyasi.
  • II BOB. OPTIK HODISALAR HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHALAR
    		•

    Fizika texnika fakulteti




    Download 350,85 Kb.
    bet5/10
    Sana24.05.2024
    Hajmi350,85 Kb.
    #251914
    1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
    Bog'liq
    Yusufova

    1.2. Moddalar refraksiyasi
    Тurli moddalarning refraksiyasini topish ular molekulalarining elektron qobig’ining tuzilishini va o’ziga xos tomonlarini chuqurroq o’rganishga yordam beradi.
    Refraksiya temperaturaga bog’liq emas. Agar 110-24 sm31R deb shartli ravishda belgilasak: N2O uchun 0oS-3,715R; 20oS-3,715R; 100oS-3,716R. Refraksiya atom sistemalarining tuzilishiga va atomlarning radiusiga bog’liq



    N-0,67

    Ne-0,20

    Li-12,0 10-24sm3

    1s

    1s2

    1s2 2s

    J-4,961

    Xe-4,15

    Cs-42,0 10-24sm3

    N2-0,81

    J2-16,3




    R(H2) 2RI(H)







    yoki R(I2)’2R(I)







    Demak molekulada elektronlar atomdagiga qaraganda mustahkamroq bog’langan. I2 molekulasininig hosil bo’lishi elektronlarning harakatchanligini oshiradi va moddada metallik xususiyati paydo bo’ladi.


    Izoelektron qator uchun refraksiya:

    1-qator-10 elektron

    Ne-1,0

    HF-1,9

    H2O-3,715

    NH3-567

    2-qator-18 elektron

    Ar-4,2

    HCl-6,7

    H2S-9,57

    PH3-11,7

    Asl gazlarning refraksiyasi minimal, chunki elektronlar birgina markaz ta’sir doirasida. Ko’p markazli molekulalar (N2O, H2S, NH3 ) da refraksiya kattaroq, chunki elektronlarning siljiy olish qobiliyati kuchliroq.
    Refraksiyaning additivligi va ekzaltatsiyasi.
    Refraksiyaning addittivligi uni molekulalarning tuzilishini o’rganishda ishlatishga yo’l ochadi. Refraksiyani molekuladagi atomlarning yoki bog’larning refraksiyasining yig’indisi deb qarash mumkin. Refraksiyaning additivligi ayniqsa ion bog’iga ega bo’lgan moddalar uchun yaxshi natijalar beradi,chunki ionlarda elektronlarning holati aniq kationdan to’la-to’kis anion hisobiga o’tgan bo’ladi. Тabiiy anionlarning refraksiyasi kationlarnikidan ancha katta bo’ladi:







    O-2,74

    S-8,94

    Se-11,4

    Fe-16,1

    H-

    F

    Cl

    Br

    I




    10,18

    0.96

    3,60

    5,0

    7,60

    H2O-3,715

    NaQ

    LiQ

    KQ

    RbQ

    CsQ

    H3OQ- 3,04

    0,19

    0,03

    0,89

    1,50

    2,60

    NH3-5,67

    Be2Q

    Mg2Q

    Ca2Q

    Sr2Q

    Ba2Q

    NH4Q - 4,2

    0,008

    0,10

    0,55

    1,02

    1,86




    Gomeopolyar qutbsiz va qutbli birikmalarga o’tgan paytda refraksiyani atomga emas, kimyoviy bog’ga nisbatan ifoda qilish to’g’riroq bo’ladi, chunki bu holda atomlarning qaysi tartibda bog’langanligiga qarab ularning o’zaro ta’siri to’g’ridan-to’g’i hisobga olinadi. Masalan dimetil efir bilan etil spirti o’zaro izomer. Lekin molekulalarning tuzilishi har xil (Butlerov):SN3-O-SN3 va SN3-SN2-O-N. Aniq ko’rinib turibdiki, masalan O atomining «qo’shnilari» 2 ta molekulada 2 xil.
    Bog’larning refraksiyasi:

    S-N 1,705

    CC 60,25

    C-F 1,60

    N-H 1,88

    N-C 1,54

    C-Cl 6,57

    C-C 1,209

    O-C 1,51

    C-I 14,51

    CC 4,15

    OC 3,38




    Refraksiyadan faqat molekulalarning tuzilishinigina emas ulardagi kimyoviy bog’larning tabiatini aniqlashda ham foydalanish mumkin.
    Aytaylik SO2 molekulasi S4 va 2O-2ionidan tuzilgan bo’lsin: O-2S4O-2 U holda R(SO2) 0,003429,8819,76 bo’lishi kerak. Тajribada 6,71 topilgan. Demak bog’lar ionli emas, kovalent qutbli bog’lardir. Refraksiya bog’ning mustahkamligidan dalolat beradi: refraksiya qanchalik katta bo’lsa, bog’ shunchalik nomustahkam bo’ladi.
    Refraksiya modda tuzilishini aniqlashda ham qo’l keladi. Aytaylik analiz natijasida moddaning emperik formulasi S6N6 ga to’g’ri keldi. Bunday tarkibga 1. Divinilatsetilen- SN2SN-SS-SNSN2, 2. Benzol S6N6 to’g’ri kelishi mumkin. Hisoblaymiz R(DVA)27,36. R(benzol)26,37. R(tajriba)26,19. Olingan natija benzol uchun olingan qiymatga yaqin, demak modda benzol. Keto-yenol tautomeriyadagi har bir shakldagi moddaning molyar qismini topish:

    Muvozanat konstantasi Ke-k N-molyar qism
    R(aralashma) RkNkReNe32,0031,68x32,75(1-x)
    Тenglamani x ga nisbatan yechib, Nk va Ne(1- Nk) ni so’ngra, Kk-e topish mumkin.
    Refraksiya ekzaltatsiyasi. Ekzaltatsiya deb RRtajriba-Radd ga aytiladi. Ekzaltatsiya konyugirlangan bog’li birikmalarda va kondensirlangan aromatik birikmalarda uchraydi. Undan tashqari ekzaltatsiya molekula izomerlarining tuzilishiga bog’liq. Agar qo’shbog’lar konyugirlanmagan bo’lsa, ekzaltatsiya bo’lmaydi.

    Ekzaltatsiyaning sababi, elektronlarning molekula atomlari uchun umumlashuvidir. Bu delokalizatsiyaga olib keladi va harakatchanlik, qutblanuvchanlikni oshiradi.
    II BOB. OPTIK HODISALAR HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHALAR
    Optika deganda hammamiz yorug’lik nurini ko’z oldimizga keltiramiz. Yorug’likning eng ajoyib xossalaridan biri shundan iboratki, yorug’lik turli tomonlardan, hatto qarama -qarshi tomonlardan kelganda uning nurlari bir - biriga hech qanday halaqt bermasdan bir-birini kesib o’tib , o’z ta’sirini ko’rsata beradi. Tabiatda optik hodisalar bisyor shulardan bir qanchasini misol sifatida fanga qanday bog’liqligini ko’rishimiz mumkin. Masalan: kamalak , muz haloslari, auroralar, shimoliy yog’du va hokazo. Atmosferada ranglarning paydo bo’lishi aslida oq nurning tarkibiy qismarga – qizil, to’q sariq , sariq , yashil, ko’k, indigo va binafsha atmosferadagi materiallar bilan o’zaro ta’siri paytida buzilganligi bilan bog’liq. Ushbu o’zaro ta’sirlar uchta umumiy shakldan birini oladi: ko’zgu, sinishi va difraksiyasi.

    Download 350,85 Kb.
    1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




    Download 350,85 Kb.