|
Fizikadan tajriba ishlari
|
| bet | 5/12 | | Sana | 20.01.2024 | | Hajmi | 0,76 Mb. | | #141923 |
Bog'liq механика тажриба-2023-2024(met)H
(m)
|
|
|
(m/s)
|
1
|
|
|
|
|
|
|
|
2
|
|
|
|
|
|
|
|
3
|
|
|
|
|
|
|
|
O’rt. q
|
|
|
|
|
|
|
|
To’pponchaning egilish burchagini almashtiring va barcha o’lchashlarni 3-6- bandlardagidek takrorlang. Har bir egilish burchagi uchun tajribani 3-4-marta takrorlang.
Tajribalarni 5-6 xildagi burchaklarda 15o-75o gacha bo’lgan oraliqda bajarishni tavsiya qilamiz.
S( va h( bog’lanish grafiklarini yasang va olingan natijalarni nazariy ma’lumotlar bilan taqqoslang.( (9) va (6) formulalar)
Yasagan grafigingizdan foydalanib, sharchaning boshlang’ich tezligini hisoblang. Olingan natijaning xatoligini baholang va uni o’lchagichning ko’rsatishlari bilan taqqoslang.
Nazorat savollari
Ko’chish trayektoriya va yo’l haqida tushincha bering.
Gorizontga nisbatan burchak ostida otilgan jism harakati deganda nimani tushinasiz?
Jism qanday burchak ostida otilganda ko’chish eng maksimal bo’ladi?
Gorizontga nisbatan burchak ostida otilgan jismning ko’tarilish balandligi qanday formula yordamida aniqlanadi?
Sharchaning maksimal ko’tarilish balandligi bilan maksimal ko’chish uzoqligi orasidagi bog’liqligi?
Tajriba ishi №3
Mavzu: Tebranma harakat qonunlarini (halqa yordamida)
o’rganish
Ishning maqsadi:
Halqa yordamida tortish kuchi tezlanishini aniqlash.
Kerakli asboblar:
Halqa; Shtangensirkul; Sekundomer; Fizik mayatnik.
Nazariy qism
Agar har qanday jism og’irlik markazidan o’tmagan gorizontal o’qqa osib qo’yilsa, og’irlik markaziga qo’yilgan M moment ta’sirida tebranma harakat qiladi.
M=mgl·sin
Yuqorida ko’rsatilganidek mahkamlangan «M» moment ta’sirida tebrana oladigan qattiq jism fizik mayatnik deyiladi:
T=2 (1)
bu yerda K - inersiya momenti, l– og’irlik markazi bilan jism osilgan o’q orasidagi masofa, m - mayatnik massasi g – og’irlik kuchi tezlanishi (1) ifodadan g ni topaylik
( 2)
Tebranayotgan jism halqalardan iborat bo’lsa, R1 –ichki radius, R2- tashqi radius. Yassi halqaning og’irlik markaziga nisbatan inersiya momenti
KC= (3)
bo’ladi.
Shteyner teoremasiga muvofiq ixtiyoriy tebranish o’qiga nisbatan olingan inersiya momenti «K» bilan jism massasi og’irlik markazidan tebranish o’qiga bo’lgan masofa kvadratining yig’indisiga teng:
К=КС+mRi2:
«K» ning qiymatini (2) ga qo’yib
(4)
Tebranish davri T, halqaning ichki va tashqi radiuslari R1 va R2 ni bilgan holda g ni hisoblash mumkin.
Ishni bajarish tartibi:
Shtangensirkul bilan ichki va tashqi radiuslar (R1 va R2) o’lchanadi.
O’qituvchi tomonidan berilgan tebranishlar soni uchun ketgan vaqt o’lchab olinadi va davr Ttn formula bilan hisoblanadi.
O’lchashlar kamida uch marta takrorlanadi.
Tajriba ikki xil halqa uchun alohida-alohida bajariladi.
Xatoliklar hisoblanadi.
Quyidagi jadval to’ldiriladi
1-jadval
№
|
d1
(mm)
|
R1
(mm)
|
d2
(mm)
|
R2
(mm)
|
n
|
t
(s)
|
T
(s)
|
g
(mm/s2)
|
(mm/s2)
|
(%)
|
1
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
o’rt.q
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Nazorat savollari
Fizik mayatnik nima?
“g” nimalarga bog’liq?
Oxirgi (4) formulani keltirib chiqaring.
Inersiya momenti nima?
Shteyner teoremasi tusuntirib bering.
Tajriba ishi №4
Mavzu: Mexanik energiyaning saqlanish qonunlarini Maksvell g’ildiragi yordamida aniqlash.
Ishning maqsadi:
1) Maksvell g’ildiragining inersiya momentini aniqlash;
2) Maksvell g’ildiragidan foydalanib,potensial energiyaning, ilgarilanma harakat energiyasining, aylanma harakat energiyasining vaqtga bog’liqligini topish.
Kerakli asbob-uskunalar:
Maksvell g’ildiragi; Metrli shkala (demonstrasion ); Shtativ; Hisoblagichli to’siq, 100 nF/250 V li kondensator; 5V/2,4A li tok manbai; Ulovchi simlar.
1-rasm: Tajriba qurilmasi
Nazariy qism
m massali va Iz inersiya momentiga ega bo’lgan Maksvell g’ildiragining umumiy E energiyasi Ep potensial energiya, Et ilgarilanma harakat energiyasi va aylanma harakat energiyasi ER lar yig’indisidan iborat:
Bu yerda -burchak tezlik , -ilgarilanma harakatdagi tezlik g-erkin tushish tezlanishi, S- balandlik (manfiy ishorali)
2-rasm. Maksvell g’ildiragida burchakning ortishi va balandlik kamayishi orasidagi bog’lanish.
3-rasm: Maksvell g’ildiragi og’irlik markazi nuqtasidan o’tuvchi masofaning vaqtga bog’liqligi
3-rasmdan ko’rinib turibdiki, = = =
bu yerda -valning radiusi.
Ushbu holatda ga parallel, esa ga perpendikulyar, shuning uchun:
E=-m g (m+ )( 2
Vaqt o’tishi bilan umumiy E energiya doimiy bo’lganligi sababli, differensiallash quyidagiga olib keladi:
S(t=0)=0 va uchun quyidagini hosil qilamiz:
(1)
(2)
Bunda massa m = 0, 436kg, valning radiusi esa r=2,5mm ga teng.
Ishni bajarish tartibi:
rasmda ko’rsatilgandek, eksperimental qurilmani yig’ing.
Shtativli sterjendagi rostlovchi vint yordamida erkin holatdagi Maksvell g’ildiragining o’qini gorizontal holatga rostlang.
Shamolning zichligi har ikki tomonda bir xil bo'lishi kerak.
Singdiruvchi diskni chiqaradi va masofani va vaqtni hisoblaydigan taymerni ishga tushiradi. Singdirgichni diskning dastlabki holatidan keyin tebranishi yoki qaytmasligi uchun sozlang va shnur har doim bir xil yo'nalishda harakatlangan bo'lishi kerak.
1-topshiriq. Yorug’lik to’sig’iga yetishi uchun g’ildirakka zarur bo’ladigan t vaqtni o’lchash.
1. 2-rasmda ko’rsatilgandek, uzib o’lchagichni yorug’lik to’sig’iga ulang.
2. Bosing va kabel uzib ulagichini belgilab oling.
3. Yorug’lik to’sig’i kalitini holatiga keltiring.
4. Yorug’lik to’sig’idagi “Ustanovka” (“Set”) tugmasini bosing.
5. Chegaralovchi uzib- ulagich quvvati kamaygani sari g’ildirak harakatga kela boshlaydi va yorug’lik to’sig’ining hisoblagichi yonadi.
6. G’ildirak tutib turuvchi ninadan o’tganidan so’ng qaytib bosing va g’ildirak yorug’lik to’sig’i nurini kesib o’tgunga qadar uzib-ulagich kabelini belgilab qo’ying.
7. Aylanish o’qi to’siq nurini kesib o’tib bo’lgach,hisoblagich to’xtaydi.
2- topshiriq: Ilgarilanma harakat tezligini topish uchun ni aniqlash.
1. Yorug’lik to’sig’idagi “Triggerni yoqish” (“Trigger in”) signalini joylashtiring.
2. Ushlagich yordamida g’ildirakni dastlabki holatida belgilab olamiz.
3. Yorug’lik to’sig’ining kalitini holatga keltiring.
4. Cheklovchi uzib ulagichning kuchsizlanishi vaqtida g’ildirak harakatga kela boshlaydi, yorug’lik to’sig’ining hisoblagichi esa yonmaydi.
5. Aylanish o’qi yorug’lik to’sig’i sohasiga kirishishi bilan hisoblagich hisobni boshlaydi va o‘q yorug’lik nurini kesib o’tishi bilan hisoblagich o’chadi.
6. momentdagi tezlik vaqtning qiymatini quyidagi formula yordamida hisoblanadi:
|
| |
