|
Ilmiy bilishning nazariy-metodologik asoslari
|
| bet | 2/5 | | Sana | 30.05.2024 | | Hajmi | 29,89 Kb. | | #257446 |
Ilmiy bilishning nazariy-metodologik asoslari; Tadqiqotchi o‘zi tadqiq etayotgan predmet yoki hodisalarni o‘rganishda ilmiy bilishning turli metodlaridan foydalanish asosida ma’lum yangi bilimlami hosil qiladi. Bu yangi bilimlar o‘zlarining paydo bo‘lishidan, to insoniyatning nazariy bilimlari tizimi - fanlarga kirib kelishgacha har xil ko‘rinishlarda bir qancha taraqqiyot bosqichlarini bosib o ‘tadi. Ilmiy tadqiqot asosida paydo bo‘lgan yangi bilimlarning rivojlanishidagi turli ko'rinishdagi bu bosqichlar ilmiy bilishning shakllari deyiladi. Ilmiy bilish bunday shakllarining asosiylarini ilmiy g‘oya, muammo, faraz, nazariya va ilmiy oldindan ko‘rishlar tashkil qiladi. Ilmiy g ‘oya ilmiy bilishning birinchi shaklidir. G‘oya - bu tadqiqot maqsadini, uning yo'nalishi va mohiyatini ifodalaydigan ilmiy bilish shaklidir. G‘oya o ‘z tabiatiga ko‘ra biror fikrdir, u tadqiqotchi miyasida uning amaliy va nazariy faoliyati asosida paydo bo'lib, borliqning to‘g ‘ri yoki xato in’ikosidir. Ilmiy bilishda g'oya muhim rol o‘ynaydi. Ma’lum bir g‘oya tug'ilmaguncha, biror sohada tadqiqot olib borish mumkin emas. Har bir g‘oya ma’lum bir tayyorgarlik, ma’lum mushohada asosida, ma’lum bir sohada fikr yuritish natijasida paydo bo'lib, unda tadqiqotchining amaliy va nazariy tajribalari umumlashgan bo‘ladi.
Axloq kodeksi. Olim ilmiy tadqiqotlar bilan muvaffaqiyatli shug‘ullanishi uchun ilmiy etika tamoyillariga amal qilishi kerak. Fanda haqiqat oldida barcha tadqiqotchilar teng boʻlishi, ilmiy dalillarga kelganda oʻtmishdagi xizmatlari hisobga olinmasligi ideali sifatida eʼlon qilinadi. Ilmiy axloqning bir xil darajada muhim printsipi tadqiqot natijalarini taqdim etishda ilmiy halollik talabidir. Olim xato qilishi mumkin, lekin natijalarni manipulyatsiya qilishga haqqi yoʻq, u allaqachon qilingan kashfiyotni takrorlashi mumkin, lekin plagiat qilish huquqiga ega emas. Ilmiy monografiya va maqolani loyihalashning zaruriy sharti sifatida maʼlumotnomalar maʼlum gʻoyalar va ilmiy matnlarning muallifligini aniqlash va fanda allaqachon maʼlum boʻlgan narsalarni va yangi natijalarni aniq tanlashni taʼminlash uchun moʻljallangan. Ilmiy maqolaning hammualliflari qanday shartlarga javob berishi kerakligi haqida batafsil qoidalar mavjud. Quyida Garvard universitetida ishlab chiqilgan qoidalardan parcha keltirilgan[1].Muallif sifatida koʻrsatilgan har bir shaxs asarga katta toʻgʻridan-toʻgʻri intellektual hissa qoʻshishi kerak. Masalan, natijalar kontseptsiyasi, dizayni va/yoki talqiniga hissa qoʻshishi kerak. „Faxriy“ hammualliflik taqiqlanadi. Ish uchun qanchalik muhim boʻlmasin, moliyalashtirish, texnik yordam, bemorlar yoki materiallar bilan taʼminlash, oʻz-oʻzidan hissa qoʻshuvchi boʻlish uchun ish uchun etarli hissa emas. Asarga katta hissa qoʻshgan har bir kishi hammuallif boʻlishi kerak. Ishga kamroq hissa qoʻshgan har bir kishi maqolaning oxirida minnatdorchilik bildirilgan odamlar roʻyxatiga kiritilishi kerak.Bu axloqiy tamoyillar haqiqatda koʻpincha buziladi. Turli ilmiy jamoalar fanning axloqiy tamoyillarini buzganlik uchun turli darajadagi sanktsiyalarni belgilashlari mumkin. Fan odob-axloq qoidalarini buzgan holda „bilim sifati“ning pasayishi ilm-fanning isrofgarchiligiga, ilm-fanning mafkuraviylashuviga va ilm-fanning tijoratlashuviga olib keladi (asosiy maqsad moliyalashtirish poygasida). Ilmiy etikaning amalga oshirilishini monitoring qilish vositalaridan biri bu ilmiy maqolalar, loyihalar va hisobotlarni anonim tahlil qilishdir .Ilmiy axloq — bu nafaqat maʼmuriy qoidalar, balki olimlar ilmiy faoliyatda rioya qiladigan va fanning ishlashini taʼminlaydigan axloqiy tamoyillar toʻplamidir.
|
| |
