Academic Research in Educational Sciences
Volume 3 | Issue 6 | 2022
ISSN: 2181-1385
Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1
584
June, 2022
https://t.me/ares_uz Multidisciplinary Scientific Journal
analoglari (ftordan tashqari) faqat toq o ‗zgaaivchan valentlik 1, 3, 5, 7 va shularga
muvofiq keladigan musbat oksidlanish darajalarini namoyon qilishi mumkin. Ftorda
erkin orbitallar yo‗q, demak kimyoviy reaksiyalarda
uning atom ida juftlashgan
elektronlarning ajralishi sodir boim aydi. Shu sababli galogenlarning xossalarini
ko‗rib chiqishda ftorning va ftor birikmalarining o ‗ziga xos xususiyatlarini doimo e
‘tiborga olish lozim.
G alogenlar vodorodli birikm alarining suvdagi eritm alari kislotalar
hisoblanadi: H F — ftorid kislota, HC1 — xlorid kislota, HBr — bromid kislota, H J
— yodid kislota.[7]
Ftor. Turli ftoridlar (SF 6, BF 3, WF 6 va boshqalar), shu jumladan inert gazlar
ksenon (Xe) va kripton (Kr) birikmalarini ishlab chiqarishda ftorlashtiruvchi vosita
sifatida keng qo'llaniladi. Uran geksaflorid UF 6 uran (U) izotoplarini ajratish uchun
ishlatiladi.
Ftor teflon, boshqa ftoroplastiklar, florokauchuklar, ftor o'z ichiga olgan
organik moddalar va texnikada keng qo'llaniladigan
materiallar ishlab chiqarishda,
ayniqsa, agressiv muhitga, yuqori haroratga va hokazolarga qarshilik talab
qilinadigan hollarda qo'llaniladi.
Xlor. Xlorli organik birikmalar (60-75%), noorganik moddalar (10-20%) ishlab
chiqarishda, tsellyuloza va gazlamalarni oqartirishda (5-15%), sanitariya ehtiyojlari
va suvni zararsizlantirish (xlorlash) uchun ishlatiladi.
Brom. Brom bir qator noorganik
va organik moddalarni olishda, analitik
kimyoda ishlatiladi. Brom birikmalari yonilg'i qo'shimchalari, pestitsidlar, olovni
to'xtatuvchi moddalar sifatida va fotosuratda qo'llaniladi. Tarkibida brom bo'lgan
preparatlar keng tarqalgan. Shuni ta'kidlash kerakki, umumiy ibora: "shifokor
ovqatdan keyin bir osh qoshiqda brom buyurdi" degani, albatta, sof brom emas, balki
natriy (yoki kaliy) bromidning suvli eritmasi buyurilganligini anglatadi. Brom
preparatlarining sedativ ta'siri ularning markaziy
asab tizimidagi inhibisyon
jarayonlarini kuchaytirish qobiliyatiga asoslanadi.
Yod. Yod yuqori toza titan (Ti), sirkoniy (Zr), gafniy (Hf), niobiy (Nb) va
boshqa metallarni (metallarni yodid bilan tozalash deb ataladigan) olish uchun
ishlatiladi. Yodidni qayta ishlashda aralashmalari bo'lgan asl metall uchuvchan
yodidlar shakliga aylanadi, so'ngra hosil bo'lgan yodidlar
issiq yupqa filamentda
parchalanadi. Ip oldindan tozalangan metalldan yasalgan bo'lib, u qayta ishlanadi.
Uning harorati shunday tanlanganki, faqat tozalanayotgan metallning yodidi ipda
parchalanishi mumkin, qolgan yodidlar esa bug 'fazasida qoladi.
Yod volfram filamentiga ega bo'lgan va uzoq xizmat qilish
muddati bilan ajralib turadigan
yodli akkor lampalarda ham
qo'llaniladi. Qoida tariqasida, bunday lampalarda yod bug'lari
