Boshlang’ich matn muallifi haqidagi xabar
Manba matnining muallifi tomonidan ko‘rib chiqilgan mavzu bo‘yicha lirik
mulohazalar. Durdona asarlar nafaqat san’atda, balki tabiatda ham bo‘lishi
mumkin. Ehtimol, har birimiz kechqurun daryo bo‘ylab qayiqda suzganmiz. Suv
yuzasida aks ettirilgan ajoyib tabiat. Kechki quyosh botishi daraxtlar ortida kirib
ketadi, qushlar jim bo‘lib, gullar uxlab qolgandek. Yozuvchilar quyosh botishini
shunday ta’riflaydi.
Esse muammosini hal qilishda, yaratilgan matnning muallifiga qanday ta’sir
qilishini va umuman jamiyat uchun qanday ahamiyatga ega ekanligini ko‘rib
chiqish kerak. Shuning uchun, uning ifodalanishi xususiy holatlarga emas, balki
shunga o‘xshash vaziyatlarga ishora qilishi kerak. Masalan, agar manba matnining
muallifi bir kishining rahm-shafqati haqida gapirsa, esse muammosi barcha
odamlar uchun rahm-shafqat va uni tarbiyalash usullari bo‘lishi mumkin.
Yuqorida ta’kidlab o‘tilganidek, yaratilgan matnning barcha qismlari
mantiqiy ravishda bir-biriga bog’langan bo‘lishi kerak, shuning uchun kirish
qismidan so‘ng asosiy qismga mantiqiy-uslubiy "ko‘priklar" (ibora-o‘tish yoki
124
iboralar-o‘tishlar) kerak.
Masalan, matnning kirish qismi "Sivilizatsiya darajasi va ayolning hayoti"
quyidagi iboralar bilan yakunlanishi mumkin: "Davlatning rivojlanish darajasi,
uning madaniyatliligi bu davlatning ayollari yashaydigan sharoitlar bilan
belgilanadi. Yevropa, Osiyo, Shimoliy va Janubiy Amerikaning turli
mamlakatlariga nisbatan bunday shartlarni ko‘rib chiqamiz.
Asosiy qismda
manba matnining muallifi gapiradigan muammo sharhlanadi;
ayni paytda uning nuqtai nazarini shakllantirish emas, balki muallifning fikrini
iloji boricha to‘liq ifodalash kerak.
Boshlang’ich matnga asoslanib, savollarga javob berish kerak: nima uchun
bunday muammo yuzaga kelishi mumkin va uning paydo bo‘lishining obektiv va
subektiv sabablari nimada? Bundan tashqari, uning dalillari to‘plamini taqdim
etish kerak (faktlar ham umume’tirof etilgan, ham alohida tanlangan bo‘lishi
mumkin), bu muammoga o‘z qarashlarini bayon qilish va uni hal qilish yo‘llarini
taklif qiling.
Asosiy qism odatda manba matnida muhokama qilingan muammoning uchta
yoki to‘rtta eng muhim qoidalarini o‘z ichiga oladi. Ular mikromatnlar shaklida
taqdim etilgan mikromavzular deb ataladi. Har bir mikromatnda maxsus
mikroxulosalar mavjud, undan keyin ibora -o‘tishlar kuzatiladi.
Ushbu iboralarda ko‘rib chiqilgan mikrotema eslatib o‘tiladi va keyingisiga
o‘tiladiladi. Misol uchun, "Madaniyat darajasi va ayolning hayoti" matnida
mikrotemalar orasidagi o‘tish shunday bo‘lishi mumkin:
"Biz allaqachon bilamizki, bugungi kunda turli mamlakatlar aholisining
qariyb qirq foizi elektr jihozlaridan foydalanadilar, bu esa asosan ayollar
shug’ullanadigan uy ishlarini osonlashtiradi. Biroq, uy sharoitida mehnat hali-
hanuzgacha qo‘lda bajarilishi saqlanib qolgan davlatlarda ayollar qanday ijtimoiy
jihatdan himoyalangan? Keling, raqamlar va dalillarga murojaat qilaylik.
|
