127
Mavzu yuzasidan mashq va topshiriqlar
1-topshiriq
G’afur G’ulom
O‘zbek adabiyotining
mashhur namoyandalaridan biri, Ittifoq Davlat va
Lenin mukofotlarining laureati G’afur G’ulom 1903 yil 1 mayda Toshkent
shahrining Qo‘rgontegi mahallasida mehnatkash oilasida tug’ildi. To‘qqiz yoshida
otasidan yеtim qolgan G’afur
avval eski maktabda, so‘ngra rus-tuzem maktabida
ta’lim oldi.
U keyingi yillarda muallimlar tayyorlov kursini bitirib,
yangi usuldagi
maktablarda o‘qituvchilik qildi. 1923 yildan bolalar uyida mudir va tarbiyachi,
so‘ng «Kambag’al dehqon», «Qizil O‘zbekiston», «Sharq haqiqati» gazeta
muharririyatlarida ishladi. Gazeta uning uchun universitet rolini o‘ynadi, xalq
hayotini o‘rganish, unda faol aralashish yo‘lida muhim vosita bo‘ldi.
Uning mamlakatni himoya qilish
haqidagi tantanavor qasidalari, o‘tmish
sarqitlarini qoralovchi hajviy she’rlari va xalqning kundalik ijodiy mehnatini
olqishlovchi asarlaridan jamlangan «Dinamo» va «Tirik qo‘shiqlar» nomli
dastlabki she’riy to‘plamlari 1931-1932 yillarda chop etildi.
Shoir liro-epik janrlarida (1930-1935) «Ko‘kan» poyemasini, «To‘y», «Ikki
vasiqa» balladalarini yaratdi. Biroq, shoirning bir qator she’rlarida, xususan, biz
ko‘p yillar kollektivlashtirish mavzuidagi eng yirik
liroyepik janrdagi asar deb
maqtab kelgan «Ko‘kan» poemasi hozirgi kun talablari darajasida emasligi sezilib
qoldi. Jumladan, poemada boshdan oyoq maqtalgan kollektivlashtirish siyosati
ma’lum ijobiy natijalari qatorida cheksiz zulm — fojealarga ham sabab bo‘lganligi
bor bo‘yicha realistik ifodalanmagan edi.
128
Mustaqillik davri o‘tmish tarixiga yaqindan haqiqat ko‘zgusida boqishni
taqozo etgach, bunday nuqsonlar ma’lum bo‘lib qoldi.
Shu tufayli shoir ijodini
zarracha kamsitmagan holda unga tanqidiy yondashishni taqozo etadi.
30-yillar G’afur G’ulom hikoya, ocherk, felyetonlar qatori «Netay»,
«Yodgor», «Tirilgan murda» kabi qissalarini ham o‘z kitobxoniga taqdim etdi.
Ulug’ Vatan urushi yillarida shoir o‘z ijodining butun haroratini fashist
bosqinchilariga qarshi kurashayotgan xalqqa, uning muqarrar g’alabasiga
bag’ishladi. U «Sen yеtim emassan», «Oltin medal», «Kuzatish», «Vaqt»,
«Sog’inish» kabi she’rlarini
ijod qildi, publitsistik ocherk va maqolalar yozib,
xalqni jang va mehnat g’alabasiga otlantirdi. So‘nggi yillarda G’afur G’ulomning
20 ga yaqin she’riy to‘plamlari chop etildi. Ayniqsa, shoirpning «Kuzatish», «Sen
yеtim emassan», «Qish», «Bizning ko‘chada ham bayram bo‘lajak», «Vaqt»,
«Onalar» singari asarlarida dunyo xalqlarini fashizm vabosidan xalos etgan
jangchilarimning mardona kurashlari tasvirlangan.
G’afur G’ulom urush yillarida yozilgan she’rlaridan jamlangan «Sharqdan
kelayotirman» to‘plami uchun 1946 yili Ittifoq Davlat mukofotiga sazovor bo‘ldi.
G’afur G’ulom o‘z davrida «Hurmat belgisi» (1944), uch marta «Mehnat
Qizil
Bayroq» ordeni (1937, 1951, 1961), Lenin ordeni (1949), medallar va faxriy
yorliqlar bilan taqdirlangan. U O‘zbekiston Fanlar akademiyasining a’zosi (1943)
edi. 60 yillik yubileyi munosabati bilan unga O‘zbekiston xalq shoiri faxriy unvoni
berildi. Shoirning ko‘pgina asarlari qardosh xalqlar,
Osiyo va Yevropa tillariga
tarjima qilingan.
Matn yuzasidan savol va topshiriqlar.
1. Matnni o‘qib gapirib bering.
2. Notanish so‘zlar lug’atini tuzing.
3. Matn yuzasidan esse yozing.
