132
g‘oyasini tushuntiradi. Qavslar ichida epigrafdan keyin so‘z muallifi yoki iqtibos
manbai keltirilaladi. Misol uchun, "Biz va moda" mavzusidagi essega epigraf:
"Insonda hamma narsa chiroyli bo‘lishi kerak: yuzi ham,
kiyimi ham, ruhi va
fikrlari ham" (A.P. Chexov);
~ keyin mazmunni taqdim etishda yordam beradigan matn tuzilishini o‘ylab
ko‘rish tavsiya etiladi. Matn quyidagi komponentlarni o‘z ichiga olishi kerak:
1)
kirish qismi
, keyin asosiy qismga o‘tish iborasi keladi;
2) uch yoki to‘rtta mikroteksni o‘z ichiga olgan
asosiy qism
,
ularning har biri
mikroxulosalar bilan tugaydi va keyingi ibora-o‘tish keladi;
3) umumiy xulosani o‘z ichiga olgan
yakuniy qism
.
Essening ko‘p turlari mavjud. Ular falsafiy, tarixiy, diniy, adabiy-tanqidiy,
axloqiy va ma’naviy masalalar, jamiyat rivojlanishining iqtisodiy muammolari va
boshqa mini-insholarni yozadilar. Shakli bo‘yicha ular eslatmalar, xatlar,
lirik
miniatyuralar, falsafiy fikrlash ko‘rinishida bo‘lishi mumkin. Bayon etish
uslubiga ko‘ra-erkin, deyarli og‘zaki, analitik, tavsiflovchi va boshqalar.
Mavzuning eng oddiy bayonini biz esse-tavsifda uchratamiz. Aslida his-
tuyg‘ular va kechinmalar prizmasi orqali (sevgi essesi, izhor-xat)
obyekt yoki
subyektga munosabat tasvirlangan. Tanqidga o‘rin yo‘q, aksincha, muallif o‘z
e’tiborini ta’riflangan obyektga/subyektga bo‘lgan munosabatga qaratishga harakat
qiladi, epitet, metaforadan foydalanadi. Masalan, ertalab tongning barcha jozibasi
yoki ovning vaqti va h. k. ta’rifi. Esse - ta’rif nafaqat tarixiy (etnografiya,
arxeologiya va h. k.),
balki geografik, biologik va boshqa fanlarlarni o‘rganishda
urf-odat, marosim, hodisani aniqlash usuli sifatida qo‘llaniladi.
