|
Hayot faoliyati xavfsizligi” fanining asosiy mazmuni, maqsadi va vazifalariBog'liq h1 1 sinf tovush va harflar mavzusida da, PISA TEST, ochiq dars kimyo (2), “Aqlli shahar” konsepsiyasi va uning boshqaruv maqsadlari., 4-Mus ish ASH, 1. Aqlli shahar va uning rus va chet el manbalaridagi asosiy x, паспорт ПОН 3 1, 9-sinfga TEST YANGI, Kompyuter tarmoqlari chuqurlashtirilgan kursi (X.Zayniddinov, S.O\'rinboyev, A.Beletskiy), K O’LCHOVLI TEKISLIK, Yosh davrlari psixologiyasi test savollari, Sun sulasida xitoy, Transmilliy kompaniyalarning jahon iqtisodiyotidagi o\'rni, Operatsion tizimlarda xotirani boshqarishFavqulodda xavfli muhit
– ta’sir etuvchi omillar qisqa vaqt ichida turli xil jarohatlar yoki
baxtsiz hodisalarni keltirib chiqarishi va atrof – muhitni buzilishiga olib kelish xavfi bilan
tavsiflanadi.
Noksosfera
– doimiy yoki davriy xavf sodir bo‘ladigan yoki mavjud bo‘lgan maydon.
Noksosfera maydonida xavfli va zararli omillar miqdori (darajasi) doimo ruxsat etilgan
miqdordan katta bo‘ladi,
Gomosfera
– inson o‘z faoliyat jarayonlari davrida bo‘ladigan muhit, joy, maydon.
1.3. Fanning rivojlanish tarixi va boshqa fanlar bilan o‘zaro bog‘liqligi
Insoniyatning uzoq o‘tmish hayotiy tajribasi har qanday faoliyat potensial xavfga ega
ekanligini tasdiqlaydi. Albatta, bu tasdiq aksiomaviy xarakterga egadir. Vaholanki, xavf
darajasini boshqarish va kamaytirish mumkin. Lekin, qanday vaziyatda bo‘lmasin absolyut
xavfsizlikga erishib bo‘lmaydi.
Xavfsizlik
– ma’lum darajada xavf tug‘ilishi bartaraf etilgan faoliyat vaziyati, ya’ni
faoliyatni amalga oshirishdagi asosiy maqsadlardan biridir.
Hayot faoliyati xavfsizligi esa inson hayotiy faoliyati xavfsizlikni ta’minlashga qaratilgan
vositalar, usullar majmuidir. Demak, inson faoliyati xavfsizligini ta’minlash birinchi navbatda
uning faoliyat jarayonini va uni amalga oshirishda yuzaga keladigan xavfli omillarni o‘rganishni
talab etadi.
Shu sababli inson faoliyati xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha tadqiqot ishlari eramizdan
oldingi 384-322 yillarda ijod qilgan Aristotel, eramizdan oldingi 460-377 yillarda yashagan
Gippokrat asarlarida ham uchraydi.
Tiklanish davrning buyuk taniqli olimi Paratsels (1493-1541yy.) tog‘ ishlarini bajarishda
yuzaga keladigan xavfli omillarni o‘rganib chiqqan. U o‘z asarlarida «Barcha moddalar zahardir
va barcha moddalar dori-darmon hamdir. Faqat bir me’yor ushbu moddani zaharga aylantirsa,
ikkinchi me’yor esa uni dori-darmonga aylantiradi» deb yozadi. Nemis olimi Agrikol (1494-
1555yy) o‘zining «Tog‘ ishlari haqida» nomli asarida, shuningdek, italyan vrachi Ramatssin
(1633-1714yy), rus olimi M.V.Lomonosov (1711-1765yy) o‘z asarlarida mehnat muhofazasi
masalalariga katta e’tibor qaratgan.
XIX asrda sanoatni intensiv rivojlanishi natijasida mehnat muhofazasi muommolari
bo‘yicha ilmiy tadqiqotlar olib borgan bir qancha olimlar etishib chiqdi. Jumladan,
V.L.Kirpichev (1845-1913yy), A.A.Press (1857-1930yy), D.P.Nikoskiy (1855-1918yy),
V.A.Levitskiy (1867-1936yy), A.A.Skochinskiy (1874-1960yy), S.I.Kaplun (1897-1943yy)
shular jumlasidandir.
Yuqorida ta’kidlanganidek, mehnat xavfsizligini ta’minlash qadimgi davrdan hozirgi
kungacha inson faoliyatining muhim tomonlaridan biri hisoblanib kelindi. Inson imkon qadar
o‘zining ilmiy va amaliy faoliyatida doimo o‘z xavfsizligini ta’minlashga harakat qildi. Shu
sababli, «Hayot faoliyati xavfsizligi» mustaqil fan sifatida shakllandi va o‘z nazariyasiga,
metodiga hamda prinsiplariga ega bo‘ldi. Shu bilan bir qatorda «Hayot faoliyati xavfsizligi» fani
mehnat muhofazasi, muhandislik psixologiyasi, psixofiziologiya, mehnat fiziologiyasi, mehnat
gigienasi, antropometriya, ergonomika, texnikaviy estetika kabi fanlarning yutuqlariga
asoslanadi. Ushbu fanlar bir-biridan tadqiqot qilinadigan yoki o‘rganiladigan ob’ektlarining turi,
ya’ni, «inson-mashina», «inson-muhit», «inson-mashina-muhit» tizimlari bilan farq qiladi.
Birinchi turdagi tizimlar qonuniyatlarini muhandislik psixologiyasi, psixofiziologiya, mehnat
fiziologiyasi o‘rgansa, «inson-muhit» tizimi qonuniyatlarini mehnat gigienasi o‘rganadi. «Inson-
mashina-muhit» qonuniyatlari esa ergonomikaning asosiy tadbiq ob’ekti hisoblanadi. Lekin, real
ishlab chiqarish sharoitida barcha turdagi bog‘lanishlar bir vaqtda yuzaga keladi va shu sababli
inson o‘z mehnat faoliyatida bir necha omillar bilan bog‘lanadi, o‘zaro ta’sirda bo‘ladi. Shu
sababli, ishlab chiqarish sharoitida umumlashgan xavfli va zararli omillarning inson sog‘lig‘i va
mehnat qobiliyatiga birgalikdagi ta’sirini alohida mustaqil fan – «Mehnat muhofazasi»
o‘rganadi.
|
| |
