5-mavzu. Favqulotda vaziyatlarda aholini shaxsiy muhofaza vositalari
Aholini omaviy qirg'in qurollaridan shikastlanishini oldini olish maqsadida
ularni ber kinchoqlarga yashirish, xavfsiz joyga ko'chirish (evakuatsiya) va
tarqoq holda joylashtirish bilan birga, shaxsiy va tibbiy himoya vositalarini
62
o'z vaqtida qo'llash hamda ulardan to'g'ri foydalanish muhim ahamiyat kasb
etadi. Mazkur himoya vositalaridan foydalanish negizida, aholi, fuqarolar
muhofazasi tuzilmalarini yadroviy, kimyoviy zaharlovchi moddalar va
baktyer iologik vositalar dushman tomonidan qo'llanilgan chog'larda vujudga
kelgan ma'lum vaqt davomida bo'lish yoki radiofaol, kimyoviy zaharloVchi
moddalar va baktyer iologik vositalar bilan zararlangan havo yoki
hududlarda qutqaruv ishlarini olib borish yotadi.
Shaxsiy himoya vositalari odam tanasiga, tyer isi va kiyimlariga radiofaol
kimyoviy zaharlovchi moddalar va baktyer iologik vositalarining kirishi va
ifloslanishidan asrashga mo'ljallanadi. Ularni o'z navbatida 3 guruhga
ajratiladi: 1) nafas a'zolarini himoyalovchi vositalar; 2) odam t yer isini
himoya qilish vositalari; 3) tibbiy himoya vositalari.
Nafas
a'zolarini
himoya
qilish
vositalariga
quyidagilar
kiradi:
havotozalagichlar, respiratorlar va aholining o'z qo'li bilan tayyorlagan oddiy
vositalar va h.k.
Havotozalagichlar (protivogazlar)
Zamonaviy havotozalagichlar yuqori darajadagi himoyalash va ulardan
foydalanish ko'rsatkichlari bilan e'tiborni tortadi. Ular odamning ko'zi, b o’rni
va qulog'ini kimyoviy .zaharlovchi moddalar (bug'lar, tuman, gaz, tutim,
tomchi suyuq holidagi zaharlovchi moddalar), havoda tarqalgan radiofaol
moddalar
hamda
ayer
ozol
shaklida
bo'lgan
yuqumli
kasallik
qo'zg'otuvchilari va toksinlardan himoya qiladi.
Havotozalagichlar bajaradigan ishiga ko'ra 2 guruhga ajratiladi:
1)odam tanasini tashqi muhitdan alohidalovchi-ajratuvchilar;
2)havoni so`zib-o'tqazib, tozalovchilar.
Odam tanasini tashqi muhitdan alohidalash havotozalagichlariga
63
1) kislorodli-alohidalash
havotozalagichlari;
(KAH
(KIP)-5,
KAH
(KIP)-7,KAH(KIP)-8);
2) siqilganhavoli uskunali havotozalagichlar (AH -(IP)-4, AH (IP)-46);
3) o`zun
nayli
(shlangovыe)
alohidalash
havotozalagichlari.
Alohidalovchi havotozalagichlar, odamning nafas olish a'zolarini
tashqi havodan batamom ajratadi. Nafas olish jarayoni, qayta ishlash
(regenyer atsiya) idishidan (patron) chiqayotgan havo yoki kislorod solingan
idish (ballon) dan chiqayotgan kislorod hisobiga amalga oshadi. Ushbu
havotozalagichlar va uskunalar havo tarkibida yuqori miqdorda kimyoviy
zaharlovchi
moddalar
bo'lganida,
zaharlovchi
moddalar
so`zg'ichli
havotozalagichlardan o'tib ketib qolganda. havotozalagichning himoyalash
samarasi pasayganda, havoda kislorodning parsial bosimi past darajada
bo'lganida va havo tarkibida ugler od oksiumning parsial bosimi ortgan
paytlarda, suv to'siqlaridan o'tish va suv ostida ish bajarish paytlarida alohida
ahamiyat kasb etadi.
Alohidalovchi havotozalagich 3 guruhga ajratilsa ham, ammo kislorod
bilan ta'minlash prinsipiga ko'ra 2 ga bo'linadi:
1)kimyoviy bog'langan kislorod bilan ta'minlovchilar;
2)siqilgan kislorod bilan ta'minlovchilar.
Ko'pchilik
hollarda,
keng
miqyosda
so`zg'ichli
havotozalagichlar
qo'llaniladi. Ularga umumqo'shin, fuqaroviy va bolalar uchun xillari
taalluqlidir. Ularning tuzilishi, ifloslangan havoni ko'mir (katalizator) va a yer
ozollarga qarshi (tutunga qarshi) so`zg'ich solingan so`zg'ich -yutish
qutichasidan o'tish jarayonida tozalanish prinsipiga asoslangan.
So`zg'ich - yutish qutichasida ushlanib qolmagan ugler od oksididan
odamning nafas olish a'zolarini himoya qilish maqsadida, maxsus (gopkalitli)
idishcha
(patron)
yordamida
amalga
oshiriladi.
Bu
idishchani,
64
havotozalagichning birlashtiruvchi nay (yo`z qismi) bilan so`zg'ich -yutish
qutichasi orasiga burab o'rnatiladi.
Hozirgi paytda fuqarolar muhofazasi tizimida katta yoshdagi kishilar uchun
FOX-fuqarolar uchun uzgichli havotozalagichlar (III)-5. FSX (III)-5m, FSX
(III)-7, bolalar uchun esa, so`zg'ichli havotozalagichlar (BH -bolalar
havotozalagichi (DP)-6m, BSX (PDF)-6 bolalar (D), BSX (PDF)-7, BSX
(PDF)-B (D), BSX (PDF)-M-maktab o'quvchilari (SH-shkolnыy) tavsiya
etiladi.
Undan tashqari, 1 yoshgacha bo'lgan bolalarni himoya qilish maqsadida
alohida ko'tarib yurish uchun qulay bo'lgan BHX -bolalarning himoyalash
haltasi
(KZD
-
kamyer
a
zaщitnaya
detskaya)-6
mavjud.
Havotozalagichlarning qisqartirilgan nomlaridan keyin ko'rsatilgan raqam,
havotozalagich xilining tartib sonini anglatadi.
Yuqorida nomlari zikr etilgan havotozalagichlar ro'yxatga kiritilganlardan
bo'lib, xavfli holatlar yo`zaga kelib chiqqanida, albatta ber iladi.
Sanoatda ishlab chiqariladigan havotozalagichlar, ro'yxatga kiritilmagan
narsalar guruhiga oid bo'ladi, ayniqsa kimyo sanoatida qo'llaniladiganlari.
Mazkur havotozalagichlarning qutichalari maxsuslashtirilgan bo'lib, ular
ichida turli yutqichlar (poglotiteli) yoki yutqich va ayer ozolli so`zg'ich
bo'lishi mumkin.
| 