|
Plazmatik membrana strukturasining o‘rgani!ish tarixi
Pdf ko'rish
|
| bet | 109/113 | | Sana | 06.06.2024 | | Hajmi | 5,62 Mb. | | #260794 |
Bog'liq NamDU-ARM-1159-Hujayra biologiyasi2. Plazmatik membrana strukturasining o‘rgani!ish tarixi.
Hujayrani tashqi chegara qavatining kimyoviy tabiati to ‘g ‘risidagi
birinchi g‘oyani 1890 yillarda Styurix Universitetidan Ernsta Overton
aniqladi. Overton to 4liqsiz eriydigan moddalar to ‘liq eritadigan erit-
malarga qaraganda toMiqsiz eritadigan eritmalarda katta tayorgarlik
bilan erishini va to‘liq eriydigan modda teskari eruvchanlikka ega
boclishini bilardi. Overton modda hujayraga tashqi muhitdan kelar
ekan a w a l hujayrani tashqi chegara qavati erishi kerakligini o ‘ylab
ko‘rdi. Overton tashqi chegara qavatini o‘tkazuvchanlik xususiyatini
tekshirish uchun o ‘simlikning ildiz tolachalariga erigan moddalaming
keng spektrini saqlovchi yuzlab har xil eritmalami qo‘llab ko‘radi.
U yog‘da eriydigan eruvchi moddalarni ildiz tolasining hujayrasiga
tezroq kirishuni aniqladi. U shunday hulosaga keldiki, hujayraning
ichki chegara qavatini erish hususiyati yog‘ni o‘tishini tasdiqlaydi.
4.3 rasm. Bilipit qavatli Plazmatik membrana
Hujayra membranasida bilipitliy qatlam mavjudligi to‘g‘risidagi
taklifhi birinchi bo‘lib 1925 yilda ikki gollandiyalik olimlar E. Gorter
va F. Grendel g ‘oyani o ‘rtaga qo‘ygan. Bu tadqiqotchilar odamni qizil
208
qon hujayralaridan lipidni ajratishgan va qaysi maydonno egallash-
ini aniqlashgan (4.3
a
rasm). Sutemizuvchilarda qizil qon hujayral
arda yadrova organellalari bo‘lmaydi. Shuning uchun faqat plazma
tik membranada lipid tuzilmalar bor. Shuning uchun ekstraktsiyaga
uchragan lipidlar hammasi plazmallemalarda joylashgan. Olingan
lipid maydoni kutilgandan ikki baravar ko‘proq bo‘lgan. Ya’ni 1.8 -
2.21 Gorter va Grendel shunga asoslanib hulosaga kelishganki y a’ni
plazmallema bimolekulyar lipid qatlamidan iborat (4.3
b
rasm). Ular
yana shunday fikrga kelishganki har bir molekulyar qatlam qutib to-
monlari bilan tashqariga qaragan. Bu termodinamik nuqtai nazardan
bunday joylashish foydali (4.3
с
rasm). Ularda hato fikr bo‘lsa ham
asosiy fikr to ‘g ‘ri boMgan — membrana bu bilipid qatlam.
1935 yilda Xyu Davson va Djeym Daniyele bir fikrga kelishganki
y a’ni bilipid qatlamni globulyar oqsillar qoplab turadi. 50 yillarda shu
olimlar qayta madelni k o‘zdan kechirishgan va bilipid qatlam ora-
sida oqsil molekulalari joylashgan aytishgan. 1972 yilda Kalifomiya
Universitetidan S. Djonatan Singer va Gart Nikolson membranani
suyuq - mozayik modelini taklif qilishdi va bu membranbiologiyzmi
“Markaziy dogmasi” sifatida 30 yildan kocproq vaqtdan beri xizmat
qiladi. Bu madelda alohida lipid molekulalar membranani yassi qa
tlam ida joydan joyga o ‘tishi mumkin(4.4
b
rasm). Bu madelning eng
asosiy jixati shuki hujayra membranalari bu - dinamik strukturalar.
Uning komponentlari faol va birga yig‘ilishi mumkin (4.4
c,d
rasm).
11] page (123-124)
4.4 rasm
.
Plazmatik membranning stm kturasi
209
|
| |
