|
Qattiq jism va muhitning xossalari
|
bet | 209/241 | Sana | 25.01.2024 | Hajmi | 4,83 Mb. | | #145433 |
Bog'liq UMK FQB amaliyotQattiq jism va muhitning xossalari
Hozirgi vaqtda tabiatda uch mingga yaqin minerall borligi ma’lum bo‘lib, shulardan 250 tasi gravitatsiya usuli bilan boyitiladi. Gravitatsiya zarrachalarining zichligi, shakli va o‘lchamlari turli bo‘lib, muhitda har xil tezlik bilan harakatlanishi qonuniyatiga asoslangan boyitish usulidir.
Qattiq zarrachaning xossalari
Zarrachaning zichligi deb, uning massasini(m) hajmiga nisbatiga aytiladi va -harfi bilan belgilanadi:
kg/m3 (26)
Buyerda: m –zarrachaningmassasi, kg;
V –zarrachaning hajmi, m3.
Zarrachalarningkattaligiuninggeometrik o‘lchami bilanbelgilanadi. Hisob-kitoblarni soddalashtirish uchun zarra shaklini inobatga olmagan holda, «ekvivalent diametr» degan tushuncha kiritilgan.
(27)
(28)
Minerallarning zichliklari 1300-19300 kg/m3 atrofida bo‘ladi (5-jadval).
5-jadval
Minerallarning zichliklari
Mineral
|
Kimyoviy ifodasi
|
Zichligi, kg/m3
|
Foydali modda
|
Foydali moddaning miqdori, %
|
Oltin
|
Au
|
19,300
|
Oltin
|
100
|
Galenit
|
PbS
|
7400-7600
|
Qo‘rg‘oshin
|
86,6
|
Molibdenit
|
MoS2
|
4300-5000
|
Molibden
|
59,94
|
Magnetit
|
Fe3S2
|
4500-5300
|
Temir
|
72,4
|
Pirit
|
FeS2
|
4900-5200
|
Temir
|
46,55
|
Kvars
|
SiO2
|
2650
|
Kremniy
|
46,7
|
Kalsiy
|
CaCO3
|
2700
|
SaO
|
56
|
Magnezit
|
MgCO3
|
3000
|
MgO
|
47,6
|
Ko‘mir
|
C
|
1300-1800
|
Uglerod
|
-
|
Zarracha shakli har xilbo‘lib, umineralning tabiatiga bog‘liq. Hisoblashlar uchunshakl koeffitsienti degan tushunchakiritilgan:
(29)
Bu yerda: -shaklkoeffitsienti
Sm – sharningyuzasi
S –noto‘g‘rishakllizarrachayuzasi
Quyidashaklkoeffitsientining qiymatikeltirilgan:
Sharsimon - 1,0
Yumaloqroq - 0,8 -0,9
Burchakli - 0,7-0,8
Yalpoq- 0,6-0,7
Mavzu:Cho’ktirish mashinalari
Reja:
1.Cho‘ktirish usulida boyitish asoslari
2. Cho’ktirish mashinalari va ularning turlari
3. Cho‘ktirishmashinalarining tuzilishi va ishlash tartibi
Cho‘ktirish deb mineral zarrachalarning vertikal suv oqimi yuordamida
goh ko‘tarilib, goh pasayuvchi suv oqimi xarakatlanadi. Bunday suv
oqimlarining muntazam xarakati tufayli mahsulot turli zichlikdagi qatlamlarga
ajraladi. Pastki qatla mda katta zichlikka ega, yuqori qatlamlarda esa kichik
zichlikka ega mahsulot yiailadi. Cho‘ktirish mashinalarining porshenli,
diafragmali, porshensiz, va xarakatlanuvchi panjarali turlari mavjud.
Porshenli cho‘ktirish mashinasi kameradan iborat bo‘lib, u tagiga
etmaydigan to‘siq orqali 2 ta bo‘limga bo‘lingan: cho‘ktirish va porshenli
bo‘limlar. Cho‘ktirish bo‘limida panjara o‘rnatilgan bo‘lib, uning ustida mineral
zarrachalar ajratiladi. Porshenli bo‘limda porshen bo‘lib, unga ekstsentrik val
qaytarma-ilgarilama xarakat beradi.
66
Mashina ishlash vaqtida kamera suv bilan to‘ldiriladi. Boyituvchi mahsulot
panjara ustiga beriladi. Porshen yordamida Cho‘ktirish bo‘linishda panjara ustidagi
mahsulotga muntazam ta’sir qiluvchi goh ko‘tarilib, gox pasayuvchi suv oqimi
hosil qilinadi. Yuqoriga ko‘tariluvchi suv oqimi ta’sirida mineral zarrachalar
aralashmasi (og`ir va engil minerallar) ko‘tariladi va g`ovaklanadi.
Yuqoriga ko‘tariluvchi suv oqimining tezligi porshen pastga xarakatlanishi bilan
asta-sekin ortgani uchun avval aralashmadan engil minerallarning mayda
zarrachalari ko‘tarila boshlaydi. Yuqoriga ko‘tariluvchi suv oqimining tezligi
ortishi bilan engil minerallarning yirik zarrachalari, shuningdek, og‘ir
minerallarning mayda va keyin yirik zarrachalari ko‘tariladi.
Yuqoriga ko‘tariluvchi suv oqimining tezligi kamayganda o g‘ir minerallarning
yirik zarrachalari avval muallaq holda jaylashib, keyin sekin pastga tushadi, bu
paytda engil minerallar muallaq holda bo‘ladi (yirikroqlari) yoki maydaroqlari
yuqoriga ko‘tarilishini davom ettiradi.
Shunday qilib, yuqoriga ko‘tariluvchi suv oqimi ta’siri vaqtida har xil
o‘lcham va zichlikka ega bo‘lgan zarrachalar panjara ustida har xil balandlikka
ko‘tariladi; og`ir va yirik zarrachalarning bir qismi panjara ustida qoladi.
Cho'ktirish mashinalarining asosiy turlari:
a–porshenli; b–diafragmali; v–porshensiz; e–qo'zg`aluvchi panjarali.
1-panjara; 2-porshen; 3-ekstsentirk val; 4-kamera; 5-to'siq; 6-rezinali diafragma
Porshen yuqoriga xarakatlanganda pastga xarakatlanuvchi suv oqimi hosil
bo‘lib, bunda og‘ir minerallarning yirik zarrachalari eng katta tezlik bilan
panjaraga yo‘naladi, engil minerallarning mayda zarrachalari eng kichik tezlik
bilan panjara tomon xarakatlanadi.
Bu paytda panjara ustidagi mineral zarrachalar qatlami zichlashadi.
g‘ovaklanish va zichlanish tsikllarining qayta-qayta takrorlanishi natijasida mineral
zarrachalarning birlamchi qatlami ikkilamchi qatlamiga bo‘linadi: yuqori qatlamda
minerallarning nisbatan engil zarrachalari, pastgi qatlamda esa nisbatan oairlari
joylashadi.
67
Cho‘ktirish muntazam g‘ovaklanib va zichlashib turuvchi mahsulot
qatlamida siqilib tushish sharoitida amalga oshiriladi. Bunda Cho‘ktirish
mashinasining panjarasida hamma vaqt o‘rindik deb ataluvchi qatlam bo‘ladi. Bu
o‘rindik tabiiy va sun’iy bo‘lishi mumkin. Agar o‘rindiq boyitilayotgan
mahsulotning yirik va og‘ir zarrachalaridan tashkil topgan bo‘lsa - tabiiy o‘rindik,
boshqa mahsulot zarrachalardan tuzilgan bo‘lsa, sun’iy o‘rindiq deyiladi. Sun’iy
o‘rindik sifatida dala shpati, magnetit, metal-zoldirlar ishlatilishi mumkin.
Mineral zarrachalar ham govaklangan holatida bo‘lganda va pastga
xarakatlanuvchi suv oqimi ta’sir eta boshlaganda og‘ir minerallarning mayda
zarrachalari pastga xarakatlanuvchi suv oqimining suruvchi ta’siri natijasida yirik
og‘ir zarrachalar kanallari orasidan o‘tib ketadi. Og‘ir mayda zarrachalarning bir
qismi panjara teshiklari orasidan Cho‘ktirish mashinasining kamerasiga o‘tib
ketadi, qolganlari esa yirik og‘ir zarrachalar qatlami ostida panjara bo‘ylab
xarakatlanadi.
Xuddi shunga o‘xshab, engil minerallarning mayda zarrachalari yirik engil
zarrachalar orasidan o‘tib, yiriklaridan pastda bo‘lib qoladi. Birozdan keyin
mineral zarrachalar qatlami zichlashishi engil minerallar mayda zarrachalari og‘ir
minerallarning zarrachalari orasidagi kanallardan o‘tib ketishga ulgurmaydi va
keyingi yuqoriga ko‘tariluvchi suv oqimi bilan yuqoriga ko‘tariladi.
Zarrachalarning yirikligi va zichligiga qarab bunday qayta taqsimlanishiga
mahsulotning segregatsiyasi sabab bo‘ladi va u mineral zarrachalar qatlamining
muntazam takrorlanuvchi tebranishlari natijasida ќosil bo‘ladi.
Segregatsiya - mahsulotni o‘lchami va zichligiga qarab tabiiy ravishda qayta
taqsimlanishi.
Cho‘ktirish usulini qo‘llanilishi
Foydali qazilma
Asosiy mineral
|
Asosiy mineralning zichligi kg/m3
|
Zarrachalarning yiriklik chegarasi
|
Qora metallar rudalari:
Ko‘ngir temir rudasi
Magnetit
Pirolyuzit
Xromit
Magnetito-gematitli
|
3500
4300
4820
440
5200
|
50-3
50-0,2
50-0,2
10-0,2
1-0,2
|
Tosh ko‘mir
Tosh ko‘mir
Antratsit
Yonuvchi slanetslar
|
1500 gacha
1500 gacha
2000 gacha
2200
|
100(250)-10(13)
10(13)-0,5
100(250)-10(13)
150-25
|
Sochma kon rudalari:
Kassityerit, volframit,
Tantalit va boshqalar
Titan-sirkonli
|
6000-8000
4200-5200
|
25-0,05
25-0,05
|
Tug‘makonlar:
Kassityerit,
Volframitlar
|
6950-7350
|
6-0,3
|
Demak, taglikning bo‘shoqligi, balandligi, zarrachalarning zichligi va yirikliligi hamda muhitning tebranishlar chastotasi va amplitudasigabog‘liq bo‘lar ekan. Taglik qalinligi oshgan sayin uning bo‘shoqliligi ozayadi. Muhitga pulsatsiyalanuvchi gorizontal oqimlar ta’siri natijasi cho‘ktirish mashinasi tagligida hamma ajratilayotganzarrachalar zichliklari va yirikliligi bo‘yicha qiya qatlam bo‘lib joylashadilar. Qiyalik bo‘tana berilgan tomondan chiqib ketish tomonga yo‘nalgan bo‘lib to‘lqin (veyer) shaklida bo‘ladi. Zarrachalarni qatlamlanishiga sun’iy taglik katta ta’sir qiladi. U o‘zidan og‘ir zarrachalarni pastga o‘tkazib yuboradi, engil zarrachalarni ushlab qoladi. Shuning uchun taglik parametrlarini o‘zgartirish orqali texnologik jarayonni boshqarish mumkin.
18- rasm. Cho‘ktirish mashinasi tagligida zarrachalarni harakatlanish sxemasi:1-yengil; 2- o‘rtacha; 3- og‘ir zarrachalar
19- rasm. Cho‘ktirish mashinasida mahsulotlarning taqsimlanishi.
1-yengil; 2- yengilroq; 3-4 – og‘irroq; 5- og‘ir fraksiyalar;
6- dastlabki material.
Taglik orqali o‘tayotgan og‘ir zarrachaning o‘tish tezligi quyidagi ifoda bilan aniqlanadi.
,m/s (30)
Bu yerda: q – vaqt birligi ichida taglik orqali o‘tgan zarrachalar miqdori;
δk – taglik orqali o‘tgan zarrachalar zichligi, kg/m3;
F – taglikning yuzasi, m2;
ur– taglikning o‘rtacha bo‘shoqlik koeffitsienti.
Demak, taglik orqali zarrachalarni o‘tish tezligi, zarrachalarning o‘lchami, zichligi shakliga va taglikning balandligiga bog‘liq ekan. Taglikni zichligi va balandligi oshgan sari zarrachalarni taglikdan o‘tish tezligi sekinlashib boradi.
Porshensiz cho‘ktirish mashinalarini sikli «havo berish», «sokinlik» va «havoni chiqarish» davrlari nisbatlari bilan tavsiflanadi. Masalan: 30-10-60 bo‘lsa bir siklningumumiy vaqtdan 30% kamyeraga havo berish, 10% «sokinlik», 60% vaqt havo chiqarish uchun sarflanadi. Zarrachalarni saralanishiga sikl katta ta’sir ko’rsatadi. Boyitilayotgan rudaning fizik va mexanik xossalariga qarab sikl tanlanadi.
Kvars – oltin. Ajratilayotgan zarrachalarning zichliklari farqi katta. Sikl-oqimni yuqoriga qarab harakatlanishi va qisqa muddatli «sokinlik».
Kvars - pirolyuzit. Zichliklar farqi kichik, sikl-oqimni pastga qarab harakatlanishi, qisqa muddatli «sokinlik».
Ko‘mirni boyitish amaliyotida 40-60 va 40-10-50 sikli keng tarqalgan.
Panjara ostidan suv berish ma’lum ahamiyatga ega. Boyitma tozaroq olinadi. Siklda oqimni pastga qarab harakatlanish tezligi sekinlashadi.
|
| |