-Mavzu: O‘lcham qo‘yishga doir misollar

Chiziqli va parallel razmer qo‘yish tartibi quyidagicha: buyruq berilgach o‘lcham qo‘yiladigan ikki nuqta ketma-ket «sichqoncha» bilan ko‘rsatiladi, so‘ngra o‘lchamning detal kontur chizig‘idan uzoqlik masofasi ko‘rsatiladi.

Yoy uzunligi, radius va diametr o‘lchamini qo‘yish uchun buyruq berilgach ob’yekt ko‘rsatiladi so‘ngra ob’yektdan o‘lcham­gacha (yoy uchun) yoki o‘lchamning joylashish o‘rni (radius va diametr uchun) ko‘rsatiladi.

Burchak o‘lchami qo‘yish uchun avval kesishuvchi ikki chiziq ko‘rsatiladi so‘ngra burchakdan o‘lchamning uzoqligi ko‘rsatiladi.

Chizmaga qo‘yiladigan o‘lchamlarning asosiy turlari 11-rasmda keltirilgan.

chiziqli o’lcham

Tug­ma	Vazifasi
	chiziqli o‘lcham, ko‘rsatilgan ikki nuqta orasiga koordinata o‘qlariga parallel bo‘lgan o‘lcham qo‘yadi. Ya’ni chiziq proyeksiyalarining o‘lchami;
	parallel o‘lcham, ko‘rsatilgan ikki nuqta orasiga chiziqqa parallel o‘lcham qo‘yadi;
	yoy o‘lchami, ko‘rsatilgan yoy uzunligining o‘lchamini qo‘yadi. O‘lcham qiymati oldiga  belgisini qo‘yadi;
	ordinata, ko‘rsatilgan nuqta uchun x yoki u o‘qiga nisbatan koordinatani ko‘rsatadi;
	radius, yoy yoki aylanani ko‘rsatish orqali o‘lchami qo‘yiladi, o‘lcham oldida R belgisi yoziladi. O‘lchamning o‘rnini foydalanuvchi o‘zi tanlaydi;
	siniq radius, yoy yoki aylanani va uning mavhum markazini ko‘rsatish orqali o‘lchami qo‘yiladi, o‘lcham oldida R belgisi yoziladi. Agar haqiqiy markaz ko‘rsatilsa oddiy radius o‘lchamini ko‘yadi;
	diametr, yoy yoki aylanani ko‘rsatish orqali o‘lchami qo‘yiladi, o‘lcham oldida  belgisi yoziladi;
	burchak, ko‘rsatilgan ikki chiziq orasidagi burchak o‘lchamini ko‘rsatadi, o‘lcham birligi gradus belgisi qo‘yiladi.
	tez o‘lcham, bir necha ob’yektlarlarni belgilab bir yo‘la o‘lchamlarini qo‘yish. Belgilanadigan ob’yektlar bir tipda bo‘lgani ma’qul
	bazoviy o‘lcham, ko‘rsatilgan nuqtalar o‘lchamini birinchi nuqtaga nisbatan tagma-tag qo‘yib beradi;
	zanjirli, ko‘rsatilgan nuqtalar orasidagi o‘lchamni yonma-yon qo‘yib beradi;
	chiqaruv yozuvi, chiqaruv chizig‘i chiziladi so‘ngra chiziq yoniga yozuvi yoziladi;
	dopusk belgilari va qiymatlari tanlab qo‘yiladi;
	marker, aylana markaziga markaz belgisi (kesishuvchi chiziq) qo‘yadi;
	o‘lcham yozuvini ma’lum burchakka burash yoki o‘lcham chiqaruv chiziqlarini siljitish;
	o‘lcham yozuvining o‘rnini o‘zgartirish;
	qo‘yilgan o‘lcham qiymatlarini yangilab olish;
	o‘lcham stili, yaratilgan stilni o‘lchamga qo‘llash;
	o‘lcham stilini o‘zgartirish yoki yangi stillar yaratish;

Qo‘yim (допуск) o‘lchamlarini qo‘yishda muloqat oynasi chiqa­di. Oynadan kerakli qo‘yim belgilari tanlanib, qiymatlari yoziladi (12-a, rasm). So‘ngra chizmada ko‘rsatilgan joyga tanlangan qiymatlar qo‘yiladi (12-b, rasm).

12-rasm
O‘lcham stili. AutoCAD da o‘lchamlar uchun standart ISO-25 stili yaratilgan. Bu stil hamma vaqt ham foydalanuvchini qanoatlantirmaydi, ya’ni strelka turi, o‘lcham masshtabi tekst balandligi va hakozalar chizma masshtabiga to‘g‘ri kelmaydi. O‘lcham elementlarini (chiqaruv chiziqlari, strelkalar ko‘rinishini, tekst balandligi, o‘lcham masshtabi, aniqligi va hokazo) o‘zgartirish uchun Формат menyusining Размерные стилы bo‘limidan yangi stil yaratish va borini o‘zgartirish uchun muloqat oynasi chaqiriladi (14-rasm). Bu muloqat oynasi Новый… tugmasi yordamida yangi stilga nom berib yaratiladi yoki Izmenit… tugmasi bilan tanlangan stil uchun o‘lchamning har bir elementlari o‘zgartiriladi. (13-rasm). Bir chizmada bir nechtalab o‘lcham stillarini yaratish mumkin.

O‘lchamdagi yozuvlarni o‘zgartirish xuddi oddiy tekstni o‘zgar­tirish kabi o‘zgartiriladi, ya’ni - tugmadan foydalanish kerak.

Nazorat uchun savollar va topshiriqlar

1. 
   O‘lcham qo‘yishga doir misollar keltiring
   

Adabiyotlar:

1. 
   M.Aripov, A.Haydarov : Informatika asoslari.
   
2. 
   A.Sattorov : Informatika va axborot texnologiyalari.
   
3. 
   T.X.Xolmatov, N.I.Tayloqov, U.A.Nazarov: Informatika va hisoblash texnikasi
   
4. 
   Qulnazarov B.B. Ibragimov X.M. Chizmachilik va kompyuter grafikasi asoslari (o‘quv qo‘llanma). Samarqand, 2006 y. - 256 bet.
   
5. 
   Ibragimov X.M. Kompyuter grafikasi asoslari (ma’ruzalar matni). Samarqand, 2008 y. -105 bet.